Dört duvar bir meskenin içinde iyi günler olduğu üzere makus günler de olur. İnsan kimi gün dışarıda canını sıkan bir olaya tanıklık ettiğinde onun makus gücünü birlikte yaşadığı partnerine, eşine yahut çocuklarına geçirebilir. Yahut tam karşıtı dışarıda iyi bir gün geçirdiğinde farklı bir hava ile konutuna gelir. Neredeyse son 1 yıldır ise pandemi yüzünden birçok insan haftanın sayılı vakitlerinde dışarı çıkıyor. Vaktinin çabucak hemen tamamını konutta geçirenlerin sayısı hiç az değil. Bu durum çiftler ortası problemlerin da artmasına, evvelden halı altına süpürülmüş sorunların de yine ortaya çıkmasına neden olabiliyor.
Pandemi devrinde çiftlerin ortasında yaşanan sıkıntıları ve bu problemleri çözmek için yapılabilecekleri psikolog Sibel Deniz Toledo Falay, evlilik-çift terapisti ve cinsel terapist, uzman psikolog Kemal Özcan ile çift ve aile terapisti Psikiyatrist Dr. Ayça Can Uz ile konuştuk.
Evvel meseleleri ortaya koymak ile başlayalım… Uzmanların her birine ‘pandemide çiftlerin yaşadığı sıkıntılar nedir’ diye sorduk ve şu yanıtları aldık:
Bu uzun sıkıntılar listesinin akabinde daha derinlemesine tespitler için uzmanlara kulak verelim…
Çiftlerin pandemi müddetince birbirlerini dinlemedikleri ve yaşanan sıkıntıların kıymetli oranda kaynağının ‘dinlememek’ olduğu söz ediliyor. Çift terapisinde tarafların birbirini dinlemesi ne kadar kıymetlidir?
Toledo Falay: Yanlışsız ve sağlıklı irtibatın bir numaralı altın kuralı dinlemektir. Dinlemekten kastım, başta söyleyeceklerinizi ve vereceğiniz yanıtları kurarak karşı tarafın kelamının bitmesini beklemek yani “DİNLİYORMUŞ” üzere yapmak değil. Nitekim ne anlatmak istediğini, hissini, gereksinimini anlamak üzerine dinlemektir. Bazen çiftler terapide birbirlerinin kelamını kesmeye, ortaya girmeye ve kendilerini savunmaya çalışırlar. Bu türlü durumlarda genelde durdurur ve karşı tarafın kelamını bitirmesine çalışırım. Aslında bu yapı bağlantıları hakkında da fikir verir. Bir suçlama savunma kısır döngüsünde olduklarını ve birbirlerini gerçek manada dinlemediklerini gösterir.
Özcan: Dinlenmediğini düşünen taraf eşine karşı ağır bir öfke hissedebilir ve bunu alakaya ziyan verecek bir biçimde söz edebilir. Bu da alakada bir hayal kırıklığı ve öfke döngüsü yaratır. Dinlemeden manaya, anlamadan mutabakat olmaz.
Can Uz: Dinlemek kıymetlidir, istek ve muhtaçlıklar fakat karşı tarafa gerçek aktarıldığı ve gerçek anlaşıldıkları sürece karşılanabilir. Çift terapisinde, aile bireylerinin birbirirlerinin niyetlerine, bedellerine, umutlarına ve gereksinimlerine hürmet duymaları, şahısların yaşadıkları zorlukları ve hislerini yanlışsız formda, karşı tarafı irrite etmeden söz etmeleri birbirlerini dinlemeleri teşvik edilir. Böylelikle davranış ve kelamlarının öbür aile üyeleri üzerinde nasıl tesir yarattığının farkına varırlar ve birbirlerini daha iyi anlayabilirler.
Terapiye gereksinim duyan çiftlerin sık sık ‘savunma mekanizmalarını’ etkin olarak kullandıkları belirtiliyor. Çiftler meselelerini konuşurken neden taraflar hemencecik savunmaya geçer?
Toledo Falay: Çiftler birden fazla vakit kahırlarını konuşurken birbirlerini suçlayıcı bir lisan kullanıyorlar. Bir taraf suçlamaya başladığında öbür taraf da içgüdüsel olarak savunmaya geçiyor. Bu noktadan itibaren de savunma halinde olduğu için karşı tarafı dinlemiyor. Bir de üzerine bu sefer o da diğer noktalardan karşı tarafı suçlamaya başlayarak skoru eşitlemeye çalışıyor.
Özcan: Savunma sistemi içten gelen uyumsuz hislerin egoya uyumlu hale getirmek için başvurulan adaptasyon davranışlarıdır. Gergin bağlarda farklılıklar tehdit ve suçlama olarak algılanır. Bu türlü bir ilgi dinamiğinde her iki eşte başkasına karşı kendi müdafaa muhtaçlığı hisseder ve kendini savunmak için akına geçer. Hücum ve savunma döngüsü bağlantının önündeki en büyük pürüzdür. Evlilik ve çift terapisi bu döngüyü durdurarak sağlıklı irtibatın oluşmasına taban hazırlar.
Can Uz: Münasebetlerin bitmesine yol açabilecek dört temel davranış biçimi vardır: tenkit, aşağılama, daima savunma, ve duvar örme. Bağ ile ilgili şikayetlerin ve beklentilerin daima eleştirel bir lisanla iletilmesi, hatta bir mühletten sonra bu şikayetlerin özetle aşağılama içeren etiketlere indirgenmesi, karşı tarafta her şeyin en doğrusunu ben biliyorum algısı yarattığı üzere suçlanmış da hissettirir. Hasebiyle savunmaya pek de çabuk geçilmez; eleştirel lisan ve kanıksanan aşağılamalar süreçte savunma ve duvar örmeyi doğurur.
Çiftler pandemi devrinde tartışmalarında nasıl bir üslup kullanmalı?
Toledo Falay: Cümleye ‘sen şöyle yapıyorsun’ demek yerine ‘ben şunları hissediyorum’ diye başlamak, her tartışma çıktığında bütün eski defterleri tekrar tekrar açmamak ve andaki meseleye odaklanmak hayli değerli. Problemleri konuşmadan evvel sakinleşmeye ve soğumaya vakit tanımak iki tarafında birbirini dinlemeye hazır olmasına yardımcı olacaktır.
Özcan: Süratli ve denetimsiz yansılardan kaçınmalı his regülasyonu öğrenilmeli, problemlerin büyümesine müsaade vermeden tahlilli odaklı yaklaşılmalıdır. Ayrıyeten birbirinin duygusal gereksinimlerine karşı hassas olmalı, birbirine karşı empatik yaklaşmalıdır. Uzlaşmacı ve paylaşımcı bir yaklaşım müsamahayı artırır. Çocukların bakımı ve konut işlerinde sorumluluklar paylaşılmalı, tek taraflı istismar edilmemelidir. Öfkeyle tartışıldığında üslup içeriğin önüne geçeceği için verilen hiçbir bildiri alınmaz.
Can Uz: Asla ve asla karşı tarafı aşağılamayan. Aşağılama ve küçümseme bir bağın dinamitidir. Aşağılama yalnızca hakaret yahut küçümseyici sözlerle olmaz. Dalga geçmek ve kayık bir gülümseme, gözleri devirme, saçları savurma üzere vücut lisanı içeren davranışlar da birer aşağılamadır. Keyifli bir ilgide olması gereken aşağılama yerine takdir etmek ve hürmet duymaktır. İlginizi, beğeninizi, şükran ve müteşşekkirliğinizi kelam ve davranışlarınızla paylaşın. Asla küsmeyin, küsmüyorum ismi altında minimum muhattabiyet moduna geçmeyin. Küsmek kendinizi ve partnerinizi sevgi ve ilgiden mahrum bırakır, mahrumluk ve reddedilme hissettirir, karşı tarafta öfke doğurur. Aranızda soğukluk var ise, daha sonra konuşmak istediğinizi belirterek kesinlikle adım atın.
Pandemi devrinde çift terapisine olağandan daha fazla ilgi olduğunu söyleyebilir misiniz?
Toledo Falay: Bu salgın periyodunda genel olarak terapi gereksinimi artış göstermiş durumda. Çift olarak başvurmasalar da alaka ve evlilik sıkıntıları ile terapi sürecine müracaat sayısında artış gözlemliyorum.
Özcan: Evet, pandemiyle birlikte danışan sayılarında bariz bir artış oldu. Bilhassa evlilik ve çift problemleri, belirsizliğin neden olduğu panik atak ve dert meseleleri, Covid-19 hastalığının acımasızlığı karşısında artan mevt korkusu ve yakınlarını kaybetmenin neden olduğu yas ve depresyon sık karşılaştığımız ruhsal problemler.
Can Uz: Hem kişisel hem de çift olarak psikiyatrik tedaviye ve terapiye müracaat oranları çoklukla erkeklerde bayanlara nazaran düşüktür. Lakin Covid-19 salgını ile birlikte net olarak söyleyebilirim ki, bayanların rest çekmesi ile terapiye ikna olan erkeklerin hem ferdi hem de çift terapisine başvurusu bariz oranda arttı. Salgında bayan haklarındaki tüm kayıplara, şiddettin artmasına karşın tesire reaksiyon sonucu feminizm katiyen Covid-19’un yükselen trendi.
Karantina sürecini muvaffakiyetle atlatan çiftler evliliğe giden yolda kıymetli bir imtihan vermiş midir?
Toledo Falay: Salgın sürecinde bağlantısını kuvvetlendiren, birbirini anlamayı ve problemlere tahlil odaklı bakmayı başarabilen çiftler kuracakları evlilik için çok sağlam bir temel atmış olacaklardır. Tartışsalar da haklı çıkmayı değil birbirlerini anlayarak çıkmayı öğrenmiş ve birbirlerine muhtaçlık duydukları dayanağı anlayışı ve toleransı göstermeyi başarabileceklerdir.
Özcan: Muhakkak. Bir evliliğin gücü aştığı zorluklarla ölçülür. Evvelce sorun olan gelin-kaynana arbedesi üzere problemlerin yerini tıpkı meskende yaşamanın getirdiği sıkıntılar aldı. Birbirine hürmet ve sevgisini yitirmeden tahammül edebilen, zorlukları birlikte aşan çiftler bu süreçten güçlenerek çıkacaklar.
Can Uz: 2021’de de az ya da çok COVID-19 ile birlikte yaşacağımız öngörülürse, partnerini dinlemek, hislerini anlamaya çalışmak, onun bakış açısını da karar verirken göz önünde tutmak, sevgiyi hem sözel hem de davranışlarla belirtmek, yalnız hissettirmemek ve alakanın kalitesi için kıymetli. Hayatın meçhullüğü ve umut edilenden kısa olabileceği sürprizi ile birçok birey partnerine ve ailesine daha çok dikkat ve ihtimam göstermeye başladı, tahminen de düzelen münasebetlerin sırrı burada yatmakta. Bu hususları hayata geçirebilen hem evlenmek üzere olan hem de evli çiftlerin muhakkak kıymetli bir imtihanı muvaffakiyetle geçtiklerini söyleyebilirim.
Sözcü
