Dünya Ekonomik Forumu’nun öngörüsüne nazaran, 2025 yılına kadar istihdam beşerler ve makineler ortasında eşit olarak paylaşılacak. Kuruluşa nazaran beyaz ve mavi yakalı çalışanlar için rutin, sıkıcı ve ağır işlerin birçoklarını bilgisayar, makine ve robotlar yapacak. Raporda gelecek 5 yılda kaybolacak meslekler şöyle sıralanıyor: Data girişi vazifelileri, idari ve yönetici sekreterleri, muhasebe, defter tutma ve bordro memurları, muhasebeciler ve denetçiler, montaj ve fabrika personelleri. En çok ihtiyaç duyulacak meslekler ise şunlar: Bilgi analistleri ve bilim insanları, yapay zeka ve makine tahsili uzmanları, büyük data uzmanları, dijital pazarlama ve strateji uzmanları, proses otomasyonu uzmanları.
Dilek AYKAN ŞENİZEL
GÜNDEM EDİTÖRÜ DİLEK AYKAN ŞENİZEL
‘Bir şey yoktur’ kelamı kanserden daha tehlikeli!
–İstek öncelikle geçmiş olsun. Sıkıntı bir süreç lakin az kaldı. Göğüs denetimlerini sistemli yaptırır mıydın?
Çok sağol Nazan… Buradan öncelikle SÖZCÜ Ailesi’ne, aileme, dostlarıma, süreçte bana takviye olan herkese sonsuz teşekkürler. İsim isim sayarsam sayfa dolabilir. (gülüyor) 10 yıl evvel kızımı dünyaya getirdikten sonra sağ göğsümde mastit oluştu. Tabipler ‘40 yaşından itibaren nizamlı denetim şart’ demişti… 5 yıldır MEMEDER’de (Meme Sıhhati Derneği) mamografim çekiliyor. Geçen yıla kadar sonuç pak çıkıyordu…
– Göğsündeki kitleyi nasıl fark ettin? Ne düşündün? Sonra ne yaptın?
Eylül başıydı… Yatmadan evvel tesadüfen sol göğsümdeki kitle elime geldi. 10 gün geçmeyince, eşimle paylaştım. “Yarın doktora gidelim” dedi. Sabahında konutumuza yakın bir hastanede mamografi ve ultrason çekildi. Tabipler ‘biyopsi lazım’ deyince telaş yaptım. Soluğu İstanbul Tıp Fakültesi Hastanesi’nde aldım. Radyolog Prof. Dr. Memduh Dursun ile Genel Cerrahi Uzmanı Prof. Dr. Neslihan Cabıoğlu tarafından muayene ve tetkiklerim yapıldı…
– Ne üzere tetkiklerdi onlar?
Memduh Hoca da biyopsiye karar verdi… Canımı acıtmadan süreci gerçekleştirdi. Bana ‘Sonuç 4-5 güne çıkar rahat ol’ dedi. Kelamını pek dinleyemedim. Benim için hayatta en kabus şey sonuç beklemek, belirsizlik ve bilinmezliktir. 5 gün nasıl geçecekti?
O an içten içe haykırdım
– Teşhis konulduğunda ne düşündün?
5 gün sonra Memduh Hoca aradı. “Telaş yapma fakat kitlenin çabucak alınması lazım. Gel seni cerrahın ile tanıştıracağım. Durumu da ayrıntılı anlatırız” dedi. O an kanser olduğumu anladım. Ve ‘Pandemi beni sen kanser ettin’ diye içten içe haykırdım. Şu yaşıma kadar pek çok sorunun üstesinden geldim. Ancak aylardır sonu muhakkak olmayan bir süreçte özgürlüğümün kısıtlanması, sosyalleşememek ve nefes aldığım arkadaşlarımdan uzak kalmak bana ağır geldi.
– Biraz da tedavi sürecinden bahseder misin?
Kıymetli hocam Memduh Bey’in vasıtasıyla şahane insan MEMEDER’in de üyesi olan Prof. Dr. Neslihan Cabıoğlu ile tanıştım. İki hocam da papiller karsinom (kanser) olduğumu açıkladı. Neslihan Hoca, nispeten başkalarına nazaran iyi seyreden bu tümörün ‘Meme kollayıcı cerrahi’ ile alacağını anlattı. 22 Eylül günü operasyonumu muvaffakiyetle gerçekleştirdi. Patoloji sonucu 10 gün sonra çıktı. Heyet radyoterapi ve 5 yıl hormon terapi ilacı almama karar verdi. Bir haftadır radyoterapim uygulanıyor. 4 haftam kaldı.
İstek Aykan Şenizel, “Pandemi hastanesinde ‘corona günlerinde kanseri’ atlatmak enteresan bir deneyim… Cabıoğlu ve Dursun hocaya gelince onlar hem kahramanlarım hem de artık dostlarım. Minnettarım” dedi
Moral en büyük ilaç
– Hemcinslerine nasıl bir ileti vermek istersin?
Lütfen ey pahalı genç-yaşlı bayanlar ayda bir kendi kendine göğüs muayenesini atlamayın. 40’ında olanlar yıllık kontrollerinize kesinlikle gidin. Göğsünüze dokunun, hissedin, şayet bir şey fark ederseniz doktora koşun. ‘Pandemi var’ diye sakın ötelemeyin. Erken teşhis sahiden hayat kurtarıyor. ‘Bir şey yoktur’ kelamı inanın kanserden daha tehlikeli. Bir yıl evvel bende de bir şey yoktu. Aile öykümüzde de göğüs kanseri bayan yok. Ve kansere yakalanan ‘meme kardeşlerim’ bu hastalığı atlatmak istiyorsanız, en büyük ilaç olan moralinizi yüksek tutun. Hadise bittiğinde tazelenmiş olacağız.
PROF. DR. Neslihan CABIOĞLU
Genel Cerrahi Uzmanı Prof. Dr. Neslihan Cabıoğlu
Göğüsteki her kitle kanser işareti midir?
– Hocam, göğüs kanserinde en kıymetli risk faktörleri nelerdir?
Göğüs kanseri olaylarının büyük çoğunluğunda etyoloji bilinmemektedir. Bayan cinsiyet, göğüs kanseri riskini artıran en değerli faktördür. Erkeklerde enderdir. İleri yaş da kıymetli bir risk faktörüdür. Bilhassa 40 yaş sonrası sık görülür. Genç yaşta göğüs dokusunun öbür sebeplerle (lenf bezi kanseri nedeniyle göğüs duvarı ışınlanması gibi) radyasyona maruz kalması ve bayanın göğüs dokusunun ağır olması öteki değerli risk faktörleridir. Ailede göğüs kanseri öyküsü bulunması tekrar kıymetli bir risk faktörüdür.
Tüm göğüs kanserleri içinde yüzde 10 oranda da kalıtsal (ailevi) göğüs kanserleri görülmektedir ve bu bayanların ömür uzunluğu göğüs kanserine yakalanma riski çok yüksektir. Bir bayan ne kadar erken birinci adetini görüp ne kadar geç yaşta menopoza girerse, uzun müddet östrojenlere maruz kalma sonucu göğüs kanserine yakalanma riski o kadar artar. Doğum denetim hapı kullanmak ise göğüs kanseri riskini minimal artırmakla bir arada, yeni çalışmalar riski etkilemediği tarafındadır. Menopozda bayanların aldığı östrojen-progesteron içerikli hormon haplarını 5 yıldan uzun kullanma göğüs kanseri riskini minimal artırdığı gösterilmiştir.
Kilo alımı, yağlı diyet bilhassa menopoz sonrası göğüs kanseri riskini artırmaktadır. Alkol kullanımı (haftada 2 bardaktan fazla) riski artırırken, sigara içiminin tesiri tartışmalıdır. İdman, en az bir yıl olmak üzere uzun mühlet emzirmenin ve D vitamini desteğinin de göğüs kanseri riskini azalttığı gösterilmiştir.
– Göğüste fark edilen her kitle kanser işareti midir?
Her ele gelen kitle kanser değildir. Bilhassa 40 yaş altı genç bayanlarda en sık kitle kist ve fibroadenomlardır. Kanserler çok daha az sıklıkla görülür. Bunlar iyi huylu kitlelerdir. Göğüs kistleri içi sıvı dolu süt kanal ve bezlerinin genişlemesidir, takibi gerekmez. Fibroadenomlar da 20-30 yaş ortası genç bayanlarda daha sık görülür ve kansere dönüşme riski yoktur. Ufak fibroadenomlar ultrasonla 6 ay aralıklarla 2 yıl takip edilir. Lakin 3-4 cm’den büyük fibroadenomları cerrahi olarak çıkarmak gerekebilir.
– Hastalığın belirtileri nelerdir?
Göğüs kanserinin belirtileri; en çok ele gelen kitle olmak üzere; göğüste ödem ve kızarıklık, göğüs başında içe çökme, göğüs başında kabuklanma ve iyileşmeyen yaralar, göğüs başından kanlı yahut renksiz akıntı olması, göğüste hal ve simetri bozukluğu ve göğüs uçlarının farklı tarafa bakması ve göğüste ağrıdır. Aslında göğüste ağrı şikayeti çok sıklıkla görülür. Lakin hiçbir belirti de vermeyebilir…
– Ne vakit göğüs esirgeyici cerrahi yapılabilir?
Erken evre ise ve tümör küçük ve tek odak ise yalnızca tümör etrafında pak doku kalacak biçimde alınarak göğüs hami cerrahi yapılabilir ve hasta ek olarak ışın tedavisi alır. Bu çeşit durumlarda göğsün tamamını almak gereksizdir. Tekrar erken evre bir hastada göğüs kanserinin en çok yayıldığı koltukaltı lenf bezlerinin de hepsini çıkarmak gereksizdir. Yalnızca yayılması en beklenen lenf nodları çıkarılarak lenfödem denilen kol şişmesinin önüne geçmek mümkündür.
– Korunma yolları nelerdir?
Doğum yapmış annelerimizin en az 1 yıl olmak üzere bebeklerini emzirmesi, haftada en az 4 saat idman ve spor yapmak, az yağlı ve sağlıklı beslenerek kilo almaktan kaçınmak ve D vitamini üzere birtakım vitamin desteği almanın göğüs kanseri riskini azalttığı ortaya konmuştur. Ayrıyeten 40 yaş sonrası 2 yılda bir mamografi çektirmek taramada en aktif usuldür.
– İstek nasıl bir hastaydı?
Dilek çok sıcakkanlı, hoşsohbet, güler yüzlü, dünya ile barışık, kibar, güçlü karakterli, gücü çok müspet ve çok uyumlu bir hastaydı. Morali daima yerindeydi. Bize tam manasıyla güvendi ve bunu hissettirdi. Bu yüzden işimizi de kolaylaştırdı. Onun üzere hoş bir insanı tanıdığıma çok mutluyum.
PROF. DR. Memduh DURSUN
RADYOLOJİ UZMANI PROF. DR. MEMDUH DURSUN
Mamografisiz erken teşhis mümkün değil
– Hocam, göğüs kanserinin erken teşhisinde tarama sistemlerinin en çok kabul göreni mamografi. Bu taramaya ne vakit başlanmalı?
Çok haklısınız. Tarama olmadan erken teşhis mümkün değil. Sistemli tarama ile “in situ kanser” dediğimiz tümörün yalnızca hücre içinde hudutlu kaldığı, yayılma potansiyeline sahip olmadığı ve münasebetiyle tam olarak tedavi edilebileceği periyotta saptamamız mümkün. Bu hususta ise elimizdeki en büyük silah mamografi… Türk Radyoloji Derneği olarak biz Radyoloji Uzmanları rastgele bir risk faktörü olmayan bayanlarda 40 yaşından sonra yıllık mamografi denetimi önermekteyiz.
– Risk kümesinde olanlar için taramaya başlama yaşı ne olmalıdır?
Risk kümesi için tarama yaşını erkene çekebilmekteyiz. Mesela annesi göğüs kanseri olan bir bayanda annenin teşhis aldığı yaştan 10 sene öncesinden taramaya başlıyoruz.
DENETİMLER KATİYETLE AKSATILMAMALI
– Mamografinin ziyanlı olduğu tarafında bir önyargı var.
Mamografisiz bir tarama, münasebetiyle mamografisiz erken teşhis olmaz. Kanıtlanmış bilimsel gerçek de şu ki; sistemli mamografi denetimi yaptırmak hem ileri evre göğüs kanseri ile müsabaka mümkünlüğünü hem de göğüs kanserine bağlı mevt sıklığını azaltmakta. Evet mamografi radyasyon içeren bir yol lakin bize sağladığı fayda içerdiği radyasyonun muhtemel ziyanından çok daha yüksek.
– Mamografi çektirecek olanlara teklifiniz var mı?
Göğüs dokusunda hassasiyeti olan hastalarımız dokunun en rahat olduğu vakitte süreç yaptırırlarsa daha konforlu olurlar. En rahat olunan vakit ise adetin birinci gününden sonraki 7-10. günler ortasıdır.
– Göğüs ultrasonografisi ve MR kimlere önerilir?
Ultrasonografiyi 40 yaş altında rastgele bir şikayeti olan hastada birinci tercih olarak kullanıyoruz. Mamografide gördüğümüz bir anormalliği aydınlatmak, kuşkulu bir kitleye biyopsi yapmak hedefiyle da çok sık kullanıyoruz. MR’ı ise sıklıkla mamografi ve ultrasonografi sonrası sorun çözücü yol olarak; tümör varsa evresini belirlemek, yüksek riskli hastaların takibini yapmak, ameliyat olmuş hastaların takibi üzere endikasyonlarda da kullanmaktayız.
– “Virüs kaparım” dehşetiyle pek çok bayan göğüs denetimlerini aksatıyor. Onlara nasıl ileti vermek istersiniz?
Çok hoş bir soru… Öncelikle ele gelen kitle, ciltte çekinti üzere rastgele bir bulgusu olan ve yüksek risk kümesinde olan hastalarımız katiyen denetimlerini aksatmamalı. Rutin denetim yaptıracak hastalarımız için de şunu söylemek isterim, mart ve nisan aylarından çok farklı şu an durum. Toplumsal hayatımızdaki rastgele bir ortamda virüs kapma mümkünlüğünün hastanelerden daha düşük olduğunu sanmıyorum. Artık alıştığımız tedbirlere dikkat ederek hastalarımız itimatla denetimlerini yaptırabilirler.
– Dilek nasıl bir hastaydı?
İstek Hanım birinci günden itibaren “hasta gibi” değildi, daima çok moralli ve çok olumluydu. Bundan sonra da “hasta gibi” olmadan büsbütün olağan bir biçimde hayatına devam edecek. Hem karşılaştığı küçük sorunun tahlilinde yardımcı olduğumuz için, hem de çok iyi bir dost kazandığımız için çok keyifli olduk.
Sözcü
