Corona virüsü salgınının tüm dünya için bir tehdit oluştuğunun ilan edildiği Mart ayından beri, maske hayatımızın bir modülü haline geldi. Bir anda sokaklarda maskeli beşerler görmenin insanlarda yarattığı hissiyat ise çabucak hemen birebir: Bilim kurgu sinemalarındaki gibi… Pekala salgında 8. ayımızı tamamlamaya yaklaşırken, maske ile olan bağımız hangi pozisyona geldi? Maske psikolojimizi nasıl etkiliyor? Maske ile birlikte günlük bağlantıda mimiklerin kaybolması nasıl bir duruma yol açtı?
Herkesin maske takmak konusunda farklı farklı haller geliştirdiğini de görmek mümkün; maske takmayı reddedenler hatta direnenler, yalnızca polis görünce maske takanlar, kolunda dolaştıranlar, mecburen takanlar ve sürece ahenk sağlayanlar…
Psikiyatrist İlker Küçükparlak, “İnsan o denli bir varlık ki uyumlanma yeteneği çok yüksek, ki bu nedenle dünyanın her yerinde, her şartta yaşayabiliyoruz. Biyolojik olarak fizikî şartlara uyumlanıyoruz fakat bir yandan da kültürel olarak da uyumlanma yeteneğimiz var; şartlar ne kadar zorlayıcı olursa olsun.” diyerek maske takmaya da bir halde ahenk gösterdiğimizin bildirisini veriyor.
Psikiyatrist İlker Küçükparlak
MASKE BİZE DAİMA OLARAK SALGINI HATIRLATIYOR
Maske takmanın art planında salgına yakalanma telaşı olduğunu söz eden uzman isim “Dolayısıyla daima art planda çalışan bir tasa var.” diyor.
İstanbul’da polis maskesi olmayanlara cezai süreç uygularken… Fotoğraf: DHA
DİKKAT MÜHLETİ KOTASINI AŞTIK MI?
Daima corona virüsüne karşı tetikteyiz ve tedbir almak zorundayız. Salgına karşı dikkatimizi yitirme riski var mı? Küçükparlak’a nazaran, bir tehlikeye karşı bir hafta ya da bir ay boyunca tetikte olmakla, ona aylarca maruz kalmak ortasında fark var. Bu noktada dikkat mühleti kotasından bahseden Küçükparlak, insanların bir mühlet sonra alınabilecek tedbirlerden yalnızca bir adedine yatırım yapmaya eğilimli olabileceğini söylüyor.
Küçükparlak’a nazaran salgında geçirdiğimiz ayların sonunda yalnızca maske takarak, yani tedbirlerden yalnızca birini alarak, ‘en azından bir tedbir aldım ve güvendeyim’ duygusu ortaya çıkabilir. Hasebiyle insanların bu duruma karşı dikkatli olması gerekiyor.
MASKE, ÇOCUKLARIN HAYATINI NASIL ETKİLİYOR?
Yetişkinlerin bir biçimde en azından tarih kitaplarından, romanlardan ve sinemalardan aşina olma bahtını yakaladığı salgın çocukları nasıl etkiliyor? Uzman Psikolog Mine Şahbaz, bu mühlet içerisinde kaygılarımız, dertlerimiz, vakit zaman öfke hissimiz ile çaba etmeye ve kendi hislerimizi regüle etmeye çalıştığımızı söylüyor.
SAKİNLEŞMEKTE ZORLANMALAR ARTTI
Şahbaz’a nazaran tam da bu noktada çocuklar da bizden farklı bir durumda değil. Çocukların, içinde bulundukları meçhullüğü kelama dökemedikleri için bedensel dışavurumlarla kendilerini söz ettiğini belirten Şahbaz, bu periyotta daha öfkeli, daha huysuz olduklarını, daha çok ağladıklarını ya da sakinleşmekte zorlanmaların arttığını vurguladı.
Uzman Psikolog Mine Şahbaz
MASKEYİ ANLATMAK YETMEZ…
Şahbaz’a nazaran corona virüsü ile yani gözle göremediğimiz bir tehlike ile olan çabayı çocuklara yalnızca kelamla anlatmak yetmez; bunu somutlaştırmak da gerekiyor. Şahbaz bu mevzuda birtakım teklifler sıralıyor:
“Maskenin neden kıymetli olduğunu, insanların konuştukça ağızlarından çıkan fakat göremediğimiz tükürük damlacıklarına maskenin aslında nasıl mani olduğuna dair eğitici kısa görüntüler izlettirilebilir. Bunun yanında konutta bu bahisle ilgili çocuğunuzla fotoğraf çizerek, konuşan insanların ağızlarına damlacıkları görselleştirerek maskenin ehemmiyetini anlamalarını sağlayabilirsiniz.”
‘ANNEMİN YÜZÜNÜ GÖREMİYORUM’
Maske kullanımının çocuklar için sorun haline gelebilecek bir tesiri de var: Anne babalarının yüzlerini kapatması. “Bu noktada duygusal gelişimin sağlıklı ilerleyebilmesi için bilhassa küçük yaş kümeleri için annenin ya da bakım verenin yüzünü orta ara açık biçimde görebilmesinin kıymetli olduğunu düşünüyorum. Zira insan canlısı, bir oburunun hissini anlayabilmek için onun mimiklerine ve çıkardığı ses tonuna dikkat eder.” formunda konuşan Şahbaz, maskenin bu noktada ister istemez bir pürüz haline geldiğini söylüyor.
“Yüzümüzün yarısı yok, tüm o ağız hareketleri ve ağzımızdan çıkan ses tonumuz maskenin gerisinde gizlenmiş üzere. Hadiselere ve durumlara vereceğimiz yansılarımız göz ve kaş hareketlerimizle sonlandırılmış gibi” tanımlamasını yapan Şahbaz, bilhassa de küçük çocukların ileriki süreçlerde hisleri söz etmede zahmet ve sakinleşme sürecinde zorluklar yaşamaması için, onlarla ilgilenen şahısların maske takarken mimiklerinin ve ses tonlarının canlı olmasının da ehemmiyet taşıdığını belirtiyor.
MİMİKLER KAPANDI… YANLIŞ ANLAŞILMA İHTİMALİ ARTTI MI?
Pekala maskenin mimikleri gizlemesi yetişkinlerin münasebetlerini nasıl etkiliyor? Salgının şimdi başlarında ortaya çıkan dirsekten ‘tokalaşma’, toplumsallaşma sırasında bulaşı önlemek için geliştirilmiş ve neredeyse tüm dünyaya yayılmıştı. Maske de bunun üzere toplumsal hayatımızda bağlantısı değiştiren bir tesire sebep olmuş olabilir mi?
Maskenin mimik kullanımı ve mimik okumayı güçleştirdiğini belirten belirten Psikolog Selvinaz Çınar Parlak, bağlantıda göz temasının ve kelamların daha kıymetli bir yere geldiğini söyledi. Yani artık karşımızdaki insanların hislerini süratlice anlayabileceğimiz yüz sözleri yok.
“Maskeliyken, göz teması, sözel irtibat üzere diğer bağlantı kanalları ile tesirli irtibat kurmak mümkün.” diyen Parlak, yanlış anlaşılmalara karşı, maske sesin iletimini de zorlaştırdığı için, tonlamanın kıymetli bir yerde olduğunu söylüyor. Parlak’a nazaran, ses tonu, vurgulama, gerçek söz üzere sözel irtibat maharetlerine daha çok dikkat etmemiz gerekiyor.
“DİNLEME HÜNERLERİ DE GÜÇLENECEK”
“Özellikle sokakta, alışveriş yaparken, minibüste kısa tabirler ve vücut lisanı ile süratlice kurulan bağlantı, yerini daha uzun sözlere ve sözel transfere bırakıyor. Bu da sözel tabire duyulan gereksinimi arttırıp gelişmesine katkı sağlayacaktır.” biçiminde konuşan Parlak’a nazaran bu durum, insanlarda dinleme marifetlerini de güçlendirecek.
NEDEN MASKE TAKMIYORLAR?
Lakin herkes maske takmayı hala tam olarak benimsemiş değil. Maske takmak istemeyen insanların epey değişik beyanları olabiliyor…
“Bende virüs olmadığına eminim”
“Ben her gün hap yutuyorum”
Bu örnekleri çoğaltmak mümkün. Pekala maske takmama ‘eylemi’nin altında yatan nedenler neler olabilir?
KOMPLO TEORİCİLERİ YENİDEN SAHNEDE
Maske takmak istemeyen kümelerden bir tanesi komplo teoricileri. Bu şahıslar virüsün bir biyolojik casus olduğuna inanıyorlar.
“Post modernite periyodunda enteresan bir biçimde, düz dünyacılar, aşı aykırıları gruplanmalarında olduğu üzere corona virüsünün insan eliyle, bir grup berbat niyetli kişi ya da kuruluşlar aracılığıyla dünyaya yayıldığına inanan kümeler var.” formunda konuşan Psikiyatrist İlker Küçükparlak, bu insanların birçoklarının maske takmak istemediğini belirtti.
Meğer Küçükparlak’a nazaran bu noktada bir sorun var ve bunu şöyle açıklıyor: Corona virüsünün bu kadar tehlikeli bir emelle üretildiğine inanıyorsanız daha çok önlem almanız beklenir. Şahsen ziyan vermek üzerine üretildiğini düşünüyorsunuz zira.
‘MASKE TAKMAK=BEN ZAYIFIM’ ALGISI
Maske takmamak için direnen bir öbür kümede ise virüse karşı olan ‘aciziyetini’ göstermekten çekinenler yer alıyor. Bu gruptakilerin daha çok erkeklerden oluştuğunu belirten Küçükparlak, “Bir tehlikeye karşı önlem almak, o durumdan çekiniyor ve kaygı ediyor olmanız manasına da gelir. Birtakım beşerler kendilerinin, inançsız hissettiğini ve kırılgan olduğunu göstermekten rahatsız olabilir. ” diyor.
İNKÂR: SALGIN YOKMUŞ ÜZERE DAVRANMAK
Maske takmamanın bir sebebi de ‘salgını inkâr etmek’ olabilir mi? “Bazen bir şey çok korkutucu geliyorsa inkar etmek, o denli bir sorun yokmuş üzere yaşamak da bir baş etme stratejisi olabilir.” diyen Küçükparlak bu durumu tekrar yaygın görülen diğer bir örnekle açıklıyor:
“Bazı beşerler doktora gitmekten çok korkarlar. Doktora muayene olduklarında bir sıhhat sorunu çıkacağından ve bununla baş edemeyeceklerini düşündüklerinden, hiç gitmemeyi tercih ederler.”
TOPLUMSALCI KÜLTÜRLERDE MASKE KULLANIM ORANI DAHA YÜKSEK AMA…
Uzak Doğu’daki üzere toplumsalcı kültürel yapıda olan ülkelerde, bireyler için otoritenin koyduğu kanunlara, cezai uygulamalara kıyasla, etraftaki insanların
bakışının ve ‘ayıplanma, kınanma’ üzere ögelerin daha kıymetli olduğunu vurgulayan Küçükparlak, “Yapılan bir araştırmada pandemilerin genel olarak toplumsalcı kültürlerde daha iyi yönetildiği, bu toplumlarda insanların toplumsal kurallara uymaya razı geldiklerine ait bir grup tahliller var.” formunda konuştu.
Türkiye de toplumsalcı kültürel yapıya sahip ülkelerden biriyken neden hâlâ maske takmak istemeyen insanlarvar. Küçükparlak, “’Maske takarak kendini muhafazanın yanında diğerlerinin da hayatına hürmet duymak’ üzere bir kültür yaygın olmadığı vakit, bu yapı kültürel bir yerden değil de kanunlarla düzenlendiği vakit, kimi beşerler para cezası yememek için, maske takarlar.” açıklamasını yapıyor.
Sözcü
