Kış aylarıyla birlikte yayılma suratı artan Covid-19’un bedene tesirleri hakkındaki bilgiler ve datalar enfekte olanlar üzerinde yapılan incelemelerle daima güncelleniyor. Covid-19 ile ilgili bugüne dek saptanmış en değerli özelliklerden birinin toplardamarlar içinde pıhtılara yol açması olduğunu belirten Kalp ve Damar Cerrahisi Uzmanı Prof. Dr. Semih Barlas bu pıhtıların hayati organlarda kan akımını durdurduğuna dikkat çekti ve bu yaşamsal sorunu sayılarla ayrıntılandırdı.
CORONA VİRÜSÜ NASIL KAN PIHTISINA NEDEN OLUYOR?
“Covid 19’un bedene tesir sürecinde her şey, akciğerlerimizde kirli ve pak hava gaz değişiminin gerçekleştiği yapıların duvarını oluşturan hücrelerin içine bu virüsün girişi ile başlıyor.” formunda konuşan Prof. Dr. Barlas, virüs bu girişinin, ‘ACE2’ ismi verilen özel kapılar yoluyla gerçekleştiğini söyledi. Barlas, virüsün hücre içine girdikten sonraki tesirini şöyle anlattı:
Bunun sonucunda akciğer hücrelerinin içinden dışarıya çok seviyede ‘sitokin’ ve ‘kemokin’ ismi verilen yangı (‘enflamasyon’) hususları çıkıyor. Bu unsurlar, bedenin gösterdiği ‘aşırı bağışıklık cevabına bağlı olarak, damarların içindeki tabakayı evvel uyarıyor, akabinde tahrip edip iş göremez hale getiriyor. Sonuçta damar içinde kan yoğunlaşıyor ve farklı boyutlarda kan pıhtıları oluşup (VTE) damarları tıkayabiliyor.
GÖRSEL: SHUTTERSTOCK
HASTALARIN YÜZDE 19’UNDA GÖRÜLÜYOR
Covid-19 hastalarının ortalama yüzde19’unda bu tablo ile karşılaşıldığını ve kritik seviyedeki hastalarda oranın giderek yükseldiğini belirten Barlas, farklı nedenlerle ağır bakımda yatanlar ile Covid-19 tanısı ile yatanlar karşılaştırıldığında, Covid-19 hastalarında VTE sıklığının daha yüksek olduğunun altını çizdi.
RİSK FAKTÖRLERİ NELER?
Barlas, pıhtı oluşmasındaki risk faktörünü şöyle sıraladı:
Covid-19’daki damar içi pıhtılaşma (VTE), yaşlılarda, çok kilolularda, hareket kısıtlılığı olanlarda, sigara içenlerde, daha evvel farklı bir nedenle VTE geçirmişlerde, diyabet yahut kronik böbrek hastalarında, kanser hastalarında, kalp yahut akciğer yetmezliği olanlarda daha sık görülüyor.
Pıhtı gelişen bayan hastalar, erkeklere nazaran yüzde 20 daha az durumda. Bu durum, toplum içinde olağan yaşantılarını sürdüren bayanlar için geçerli olsa da bakımevlerinde kalan bayan ve erkeklerin etkilenim oranları eşit.
Ek risk faktörleri ortasında, sepsis, gebelik zehirlenmesi, doğum sonrası enfeksiyon, kanın yoğunlaşmasına yol açan yahut pıhtıya taban hazırlayan venöz yetmezlik-varis üzere hastalıklar sayılabilir.
NEREDEYSE TAMAMINDA VTE SAPTANIYOR
Çin’in Wuhan kentinden, Hollanda’dan, Fransa ve İtalya’dan bildirilen birinci çalışmalarda, Covid-19 nedeniyle ağır bakıma yatırılmış hastalar için damar içi pıhtılaşma-VTE sayılarının ürkütücü bir seviyede olduğunu belirten Barlas, kelamlarına şöyle devam etti:
Şimdiki 20 çalışmada VTE oranının yüzde 3.3-yüzde100 ortasında olduğu; yüzde100’lük oranın, covid-19 nedeniyle kaybedilmiş hastaların otopsilerinde kaydedildiği bildiriliyor. Öteki yandan, Covid-19 nedeniyle takip edilen hastaların bacak ultrason yahut akciğer bilgisayar tomografi incelemelerinde yüzde15-yüzde85 üzere yüksek oranlarda pıhtıya rastlanıyor.
AKCİĞER DOKULARINDAKİ KÜÇÜK DAMARLARDA KAN PIHTILARI GÖRÜLÜYOR
Covid 19’dan ölümlerin tamamını kan pıhtılaşmasına bağlamamak gerektiğini belirten Barlas, ağır Covid-19’daki vefat nedeninin çoğunlukla teneffüs yetmezliğine bağlı olduğunu söyledi. “Ama kayıp, olağandışı damar içi pıhtılaşma nedenli de olabilir. Covid-19 sonrasında teneffüs yetmezliğine bağlı olarak kaybedilmiş bireylerin akciğerlerinde gözlenen değişiklikler, farklı nedenlere bağlı teneffüs yetmezliklerinden kaybedilenlerin akciğerlerine benzememektedir. Covid-19’lu hastaların akciğer dokularında, küçük damarlar içinde kan pıhtıları görülmekte, bu da damar içi pıhtılaşma-VTE’nin en azından teneffüs yetmezliğini doğurduğunu düşündürmektedir.” formunda konuşan Barlas, kelamlarına şöyle devam etti:
ÇOK PIHTILAŞMAYA YOL AÇAN ETKEN VİRÜSTEKİ DİKENSİ ÇIKINTILAR
“Corona virüsünün hücrelere yapışmasını ve hücrelerin içine girmesini sağlayan dikensi çıkıntılar (‘spike protein’), bağışıklık moleküllerine (‘kompleman proteinleri-MASP2′) bağlanırlar. Bu bağlanma ve moleküller, bağışıklık sisteminin öteki ögelerini de harekete geçirebilir ve çok bir enflamasyon durumuna yol açabilirler. Bir yandan hasta hücreleri tahrip ederken, öbür yandan da beden için büyük kıymet taşıyan, ‘damar içi pıhtı önleyici unsurların’ çalışmasını baskılarlar. Başka bir deyişle, virüsün kendisi, damar içi pıhtılaşma ile sonuçlanan bir ‘aşırı bağışıklık’ cevabını başlatır. Hakikaten, Covid-19 hastalarında damar içlerinde görülen pıhtıların yanında bağışıklık moleküllerinin (kompleman proteinleri) de biriktiği gözlenmiştir.
TABURCU OLDUKTAN SONRA DA KAN SULANDIRICI ÖNERİLEBİLİYOR
Ana toplardamarlarda pıhtı (DVT) riskine karşı tedbir emelli, düşük dozda kan sulandırıcı ilaç kullanmakta olan covid-19 hastalarında, damar içi pıhtılaşma-VTE oranı yüzde 8 – yüzde 69 iken, bu hastalar ağır bakıma girme durumuna geldiklerinde oran yüzde 85’e çıkabiliyor.
Kan sulandırıcı ilaç (‘DMAH’) kullanımının her hastada işe yarayıp yaramadığı tartışmalı olsa da, hastaneye Covid-19 tanısı ile yatırılmış olan neredeyse tüm hastalarda bu tedavi uygulanıyor. Ek risk faktörlerinin bulunduğu bireylerde ise, taburcu sonrası 1-2 hafta müddetle kan sulandırıcı ilaç kullanımı öneriliyor.
Bağışıklığı baskılayıcı kimi ilaçların (‘immunosupresif’) kullanımının esirgeyici olabileceğine ait birtakım öncü deliller görülmekte.
Kompleman proteinlerini ve böylece beden bağışıklığının çok karşılığını baskılayan birtakım ilaçlar (‘monoklonal antikorlar’) pek çok ülkede deneniyor.
Sonuç olarak, hastada çok -ve ölümcül- bağışıklık tepkisinin fitilini ateşledikten sonra corona virüsünün kendisinin artık çok da fazla değer taşımadığını söylemek mümkündür.”
Sözcü
