Corona virüsünde yeni soru: İki farklı aşı daha mı etkili?

Eser AKGÜL

Mehmet İHTİMAM

Oxford Üniversitesi ve AstraZeneca tarafından geliştirilen Covid-19 aşısı, Rus üretimi Sputnik V aşısı ile birlikte denenecek. Deney çalışmaları 2020’nin son günlerinde başlayacak. AstraZeneca, iki farklı aşıyı birlikte kullanmanın hem aktifliği artıracağı hem de hastalığa karşı daha uzun müdafaa sağlayacağı görüşünde.

AstraZeneca daha evvel de daha güçlü bir bağışıklık geliştirmek ismine Biontech-Pfizer ile aşı birleştirme deneyi yapacaklarını açıklamıştı.
AstraZeneca aşısı onayladığında başlayacak deneylerde iştirakçiler bir doz Pfizer, bir doz AstraZeneca aşısı olacak.

Çoklu aşıların muhtemel tesirleri bilim dünyasında konuşulurken öte yandan vatandaşların da aşılar konusunda başları karışık. Türkiye’de Çinli Sinovac şirketi tarafından geliştirilen CoronaVac aşısı fiyatsız olarak uygulanacak. Lakin Pfizer üzere mRNA aşıları da satışa sunulacak.

Bu noktada baş karışıklığını gidermek için alanında uzman iki ismin bedelli görüşlerine başvurduk. Enfeksiyon Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Esin Davutoğlu Şenol ve Moleküler Biyoloji ve Genetik Uzmanı Prof. Dr. Korkut Ulucan sorularımızı yanıtladı.

Enfeksiyon Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Esin Davutoğlu Şenol: Oxford ve AstraZeneca’nın geliştirdiği aşı ve Sputnik V aşılarının ikisi de vektör aşısı aslında. Bunlar farklı değil. İki değişik adenovirüs vektörü aşısının bir arada kullanılarak aktifliğini artırmayı umuyorlar. Yani bu iki aşının formülünü birleştiriyorlar ve iki farklı vektörü birleştirip sonuçta farklı bir aşıya erişilmiş olacaklar.

Moleküler Biyoloji ve Genetik Uzmanı Prof. Dr. Korkut Ulucan: Bu uygulamanın tabi ki teoride hoş sonuçlar verebileceğine inanılıyor. Fakat pratikte nasıl bir sonuç vereceği lakin denemeden sonra görülecek. Bu tip denemeler daha evvelden yapıldı ancak ‘insanlar üzerinde uygulamada, bilhassa SARS COV-2 yahut Covid-19 karşısında, nasıl olur’ bunu deneyip göreceğiz. Şimdiden bunlara çok net karşılık vermek sıkıntı.

Prof. Dr. Esin Davutoğlu Şenol: Oxford’un öteki bir çalışması daha var; Oxford’un vektör aşısı ile BionTech’in aşısı bir arada denenecek. Burada başkasından farklı bir çalışma var. Şu an Covid platformunda 9 farklı düzeneği olan aşı var. BionTech’in mRNA aşısı ile Oxford’un aşısı farklı düzenekler ve bunlar bir arada denenecek. Bu aşılar 1 ay ortayla yapılacak ve böylelikle Covid platformundaki farklı aşıların birlikte kullanılıp kullanılmayacağı anlaşılacak.

Covid platformundaki farklı düzeneğe dayalı aşıların hangi aralıklarda yapılacağı, birlikte kullanılıp kullanılmayacağı bilinmiyor şimdi. Bunun için çalışmaların sonuçlarını beklememiz gerekiyor.

Prof. Dr. Korkut Ulucan: Teorik olarak aşıların farklı dozlarda verilmesinin farklı çıktıları olabilir. AstraZeneca ve Sputnik V aşılarının bir arada verilmesi kelam konusu, yıl sonu üzere birinci denemelerin başlayacağını açıkladılar. İkisi de adenovirüslerin modifiye hali, yani vektör aşıları. Vektör aşıların bir badiresi var; immün sistemimiz bu virüse karşı da bir bağışıklık kazandırıyor ve birçok vakit düzenlemeli doz verilmezse, iki doz iyi ayarlanmazsa beklenilen etkiyi yapmayabiliyor, beden beklenilen etkiyi göstermiyor, bu yüzden bireylere iki kezde ve farklı dozlar veriliyor.

Zira beden birinci virüsü aldıktan sonra ona karşı bir immünite geliştiriyor. Sputnik V’de iki tip adenovirüs kullanılıyor. Lakin hangisi Oxford’un aşısı ile kombine edilecek çok iyi bilinmiyor. Hatta şöyle bir yaklaşım da var, iki farklı teknolojiye sahip aşıların da birlikte uygulanması ile ilgili çalışmaların Ocak ayı üzere başlayacağı planlanıyor; yani mRNA aşısı ve adenovirüs aşısı bir arada denenecek. Bunların alışılmış ki sonuçları çalışmalar bitip açıklanınca daha net öğreneceğiz.

Prof. Dr. Korkut Ulucan: Son olarak aşılar tüketiciye geldiği vakit bir defa burada uzmanlar yönlendirecek. Yani Sıhhat Bakanlığı ve ilgili kurumlar ‘bu aşıyı olduktan sonra şunu olmayın’ üzere yönlendirmeleri yapacaklar, bizleri bilgilendirecekler. Burada bizler yani tüketiciler ‘bir o aşıdan olayım, bir öteki aşıyı olayım’ üzere hipotetik bir çözümsel teşebbüse girmesinler. Sonuçlar netleşmeden, çalışmalar bitmeden faydası yahut ziyanı kestirmek güç. Kaldı ki bir şahısta olan fayda öteki birinde olmayabilir, genetiğimiz ve metabolizmamız farklı.

Teorik olarak dediğim üzere mantıklı görünüyor lakin insan bedeni her vakit istediğimiz teoriyi pratiğe ulaştıramıyor. Alışılmış ki de farklı aşılarla kombine tedavileri başarılı olursa bizlerin sıhhati ve hastalıktan korunabilmemiz için daha iyi olacak. Lakin farklı yaklaşımlar, yani bu şirketlerin bir arada iş birliği yapması, yeni siyasetler geliştirilmesi yahut yeni tahlil tekliflerini de beraberinde getirecek. Tahminen yeni teknolojilerin birleşmesi yahut bir çeşit teknoloji sahibi firmanın ikinci teknolojiye geçmesi üzere yeni atılımları doğal ki de tetikleyecek.

Prof. Dr. Esin Davutoğlu Şenol: Bu bir pandemi aşılamasıdır, ferdî aşılanma değildir. Bunun için vakit gerekiyor. Evvel bütün dünyanın ihtiyacı giderilmeli. Yani biz önümüzdeki 50 yıl boyunca kullanabileceğimiz aşıyı bulmadık şimdi. Pandemi aşıları alanda kullanılırken aşının aktifliği; geliştirilmesine, daha verimli hale gelmesine ve aşılarla ilgili ‘ömür uzunluğu herkesi koruyacak mı’ üzere soruların daha net cevaplanmasına yardımcı olacak.

Bu nedenle aşılarla ilgili çalışmalar tamamlanmadan ikinci bir farklı aşı yaptırma kararını vermek hakikat değil. Zati bunun için daha çok vakit var. Şimdilik süreç tek bir aşı üzerinden ilerleyecek; gelecek 6 ay için durum bu türlü en azından.

Şayet alanda öbür bir güçlü aşı daha olursa bu alışılmış ki piyasayı rahatlatır. Beklenen şey şu; aşılar pandemi için kullanılırken bir yandan da düzeltmelere gidilir ve aşıların daha verimli olması ve gitgide daha iyi sonuçlar alınması için çalışmalar yapılır.