Derleyen: Merthan Sümbelli
Daha evvelki salgınlarda aşıların keşfedilmesi yıllar sürerken, corona virüsü aşısı nasıl bu kadar çabuk bulundu? Tıp dünyasından uzman isimlere nazaran dünya HIV virüsüne şimdi aşı bulamadı lakin HIV aşısını ararken bağışıklık sistemi üzerine öğrendikleri Covid-19 aşısının bu kadar süratli bulunmasına ön ayak oldu.
AIDS bugüne kadar dünyada 33 milyon kişinin vefatına neden oldu. Şu anda 38 milyon kişi HIV virüsü ile yaşıyor. ABD, 1982 yılından bu yana virüslerden kaynaklanan hastalıklar ve aşılama çalışmalarına (Covid-19 dahil) 76 milyar dolardan fazla (577 milyar TL) yatırım yaptı.
1984’ten bu yana Ulusal Alerji ve Bulaşıcı Hastalıklar Enstitüsü’nde müdür olan ve Beyaz Saray Corona Virüs Misyon Gücü’nün değerli bir üyesi olan Anthony Fauci, “Diğer tüm patojenlerle yaptığımız her şey, HIV ile öğrendiklerimizden kaynaklanıyor” diyor.
HIV, CORONA VİRÜSÜ İLE BENZERLİK TAŞIYOR
HIV de tıpkı corona virüsü üzere hücrelerin yüzeyindeki reseptörlere bağlanan bir sivri uç yahut zarf proteinine sahip. Lakin HIV, corona virüsü üzere hücrelerde uzun mühlet bozulmadan kalmadığı için aşı bulunamıyor. Bu süreçte bağışıklık sistemi devreye giriyor.
Bilim insanları yıllar içinde HIV’in hücreleri nasıl ele geçirdiğini ve çoğaldıklarını haritalandırıp, virüsün maksat alınabilecek zayıf noktalarını belirlediler. Akabinde HIV yüzeyindeki proteinlerin epeyce detaylı üç boyutlu imgelerini oluşturdular. Buradaki gaye, bağışıklık yansısı oluşturan molekülleri tasarlamak ve bedeni virüse karşı savunma yapmaya teşvik etmekti.
ABD Ulusal Alerji ve Bulaşıcı Hastalıklar Enstitüsü Aşı Araştırma Merkezi Müdür Yardımcısı Barney Graham üzere bilim insanları başka virüslere karşı aşılar için antijenler tasarlamak için emsal bir yaklaşım kullandılar. Dr. Graham ve grubu Çin’de yeni bir corona virüsü salgınından haberdar olduklarında, Orta Doğu Teneffüs Sendromu (Mers) ve bir corona virüsü tipi olmak üzere birkaç virüs için prototip aşıları test etmek üzereydiler. Süratle yeni bir patojene yönelen takım, Moderna tarafından sağlanan aşı için yeni bir protein tasarımı sağladılar. Bu aşı, hücrelere antijeni yapma talimatı veren moleküler bir kurye olan mRNA’yı kullanıyor.
HIV’DEKİ BAŞARISIZLIKLAR BU SEFER İŞE YARADI
Amerika’daki bilim insanları HIV virüsüne karşı aşı geliştirme çalışmalarında yıllardır başarısız oldular. 2004 yılında Merck & Co isimli şirket Adenovirüs 5 isimli soğuk algınlığına neden olan virüsü zayıflatacak bir aşı oluşturdu. Aşı çalışmaları HIV’de bulunan üç geni bedene enjekte ederek bağışıklık sisteminin bu genlere saldırması ve HIV virüsüne karşı hazırlıklı olmasını amaçlıyordu.
2007 yılında gelen sonuçlara nazaran, aşının çok az bir müdafaa sağladığı ve erkekleri HIV’e karşı daha hassas hale getirdiği tespit edildi. Bu sebeple aşı çalışmaları bir anda durduruldu. Merck, AIDS aşısı teşebbüslerinin tamamını kapattı. Fakat öbür şirketler çalışmalarına devam etti. Araştırmalarda zayıflatıcı virüslerden genleri taşımak için, şempanzeler üzerinde de tesirli olan farklı soğuk virüsleri kullandılar. Oxford Üniversitesi’nin süratli bir biçimde geliştirdiği aşının art planında bu çalışmalar yer alıyor.
AŞILAR ZİKA VE EBOLA İÇİN KULLANILACAKTI
2004 yılında Boston’daki Beth Israel Deaconess Tıp Merkezi ve Harvard’da bir AIDS aşısı geliştirmek için laboratuvar kuran Dan Barouch, Merck’in elde ettiği başarısızlıkların akabinde, içlerinde Ad26 olarak isimlendirilen ve inaktive edilmiş, hafif soğuk algınlığına sebep olan viral vektörlere odaklanılması gerektiğini fark etti. Dr. Barouch ve takımı bu aşı vektörünü 2007 yılında klonladı. Akabinde küçük bir Hollandalı şirket ve Johnson & Johnson ile birlikte çalıştı. Ad26 aşıları Zika ve Ebola virüsleri için kullanılacaktı.
Fakat daha bu aşılar tam manasıyla test edilemeden bu salgınların tesiri kısa müddette geçti. Ancak kısa bir müddet sonra corona virüsü salgını patlak verdi. Dr. Barouch ve J&J, öteki aşı üreticilerinden farklı bir Covid-19 aşısı geliştirmek için yola koyuldu. Başkalarından farklı olan bu süreçte emel: Bir doz aşının kâfi olması ve düşük sıcaklıklarda saklama zaruriliği olmaması. Bu araştırmaların ocak ayında sonuç vermesi bekleniyor.
Dr. Barouch bu araştırmalarla ilgili şu kelamları kullanıyor: HIV için Ad26 çalışmalarımız olmasaydı, Covid-19 için aslında üçüncü etapta olamazdık. Bu, HIV araştırmamızın direkt sonucudur, aksi takdirde geliştirilemezdi.
HIV VİRÜSÜNE KARŞI ÇABA SONUÇ VERMEYE BAŞLADI
Bilim insanları HIV virüsüne karşı aşı üretmekte başarısız olduğu üzere ilaç üretmekte de başarısız oldu. Öte yandan Gilead Sciences tarafından Truvada ve Descovy de dahil olmak üzere çeşitli hap kombinasyonları HIV üzerinde tesirli olmaya başladı. Bu muvaffakiyetin akabinde son 10 yılda HIV nedeniyle gerçekleşen vefat sayılarının yarıya yakın azaldığı söz ediliyor. Birebir vakitte HIV virüsünü taşıyan bireylerin de ömür mühleti de uzamaya başladı.
HIV’e karşı ilaçların üretimini üstlenen California’daki Foster City şirketi bedenin virüsün genetik gerecini kopyalamasını engelleyerek HIV’in kopyalanmasını önlemek için yollar geliştirdi, bu süreç “zincir sonlandırma” olarak isimlendirildi.
Gilead bu tekniği corona virüs salgınında da uyguladı ve ABD Ulusal Sıhhat Enstitüleri, bu çalışmaları Covid-19 hastaları üzerinde sürdürdü. Gilead şirketinin viroloji kısmının başı olan Diana Brainard, “Bu düzenekleri evvel anlamaya başladık akabinde HIV araştırmalarında bu sistemlere karşı engelleyici bileşikler tasarlamayı başardık” dedi.
HIV ÇALIŞMALARI LİDER TRUMP’IN TEDAVİSİNDE DE İŞE YARADI
Kimi bilim insanları, HIV taşıyıcılarının kanlarında alışılagelmişin dışında HIV virüsüne karşı antikor taşıdıklarını fark etti. Araştırmacılar, öbür virüsler için ümit vadeden antikorları belirlemeyi ve tıpkı güçlü bağışıklık reaksiyonunu taklit eden laboratuvar versiyonlarından tedaviler geliştirdiler. ABD Besin ve İlaç Yönetimi, Lider Donald Trump’ın Covid-19 hastası olduğu sırada, Eli Lilly & Co. ve Regeneron Pharmaceuticals Inc. tarafından bu kelamda monoklonal antikorlarla yapılan Covid-19 tedavilerine müsaade verdi.
Kimi bilim insanları, uygun bir formda, Covid-19 ile uğraşa yönelik mevcut çalışmanın sonunda bir HIV aşısı üretebileceğini söylüyor. Avustralya, Melbourne’daki Peter Doherty Enfeksiyon ve Bağışıklık Enstitüsü müdürü Sharon Lewin, “Sadece immünoloji, üretim, teslimat, dozajlama, artırma hakkında çok şey öğreneceğiz.” diyor. “Birdenbire bu aşıların insanlarda nasıl çalıştığına dair birçok müşahede ve anlayışımız olacak. Bunun inanılmaz bir ilerleme olacağını düşünüyorum.” sözlerini kullanıyor.
*Yukarıdaki haberde yer alan bilgilerin kıymetli bir kısmı The Wall Street Journal’dan Gregory Zuckerman ve Betsy MacKay’in, ‘HIV araştırmaları Covid aşılarının temelini nasıl oluşturdu’ (How HIV Research Laid the Foundation for Covid Vaccines) isimli makaleden alınmıştır.
Sözcü