Covid-19 aşısıyla ilgili dünyadaki durum, en kısa vakitte olağana dönmek için verilen bir “zamana karşı yarışı” andırıyor. 23 Ocak prestijiyle 60 milyondan fazla şahsa en az bir doz Covid aşısı yapılmış durumda.
Aşı kampanyasına başlayan ülkelerin sayısı artıyor. Aşı programları da sürat kazanıyor. Fakat şimdi karşılığı bulunmamış sorular da mevcut.
Aşının ne kadar müddetle bağışıklık müdafaası sağladığı, yeni varyantların aşıya dirençli olup olmayacağı üzere sorular başı çekiyor.
Tarihin en geniş kapsamlı aşı programının iki ayı geride kalırken, akılları kurcalayan dört soruyu BBC derledi.
1. Covid bağışıklığı ne kadar sürüyor?
Corona virüse yakalandığımızda ya da aşı olduğumuzda ne kadar müddetliğine bağışıklık taşıdığımız, son aylarda en çok gündeme gelen sorular ortasındaydı.
Salgının birinci yılı sona ererken, orta ve uzun vadedeki bağışıklığa dair birinci araştırmalar yayımlandı.
Bu alandaki çalışmalar, aşıların geliştirilmesinin şimdi çok yakın tarihli bir gelişme olması nedeniyle sonlu sonuçlara erişebiliyor.
California’daki La Jolla İmmunoloji Enstitüsü’ne nazaran, virüsü yenenlerin bağışıklık karşılığı en az 6 ay sürüyor.
İngiltere Kamu Sıhhati Hizmetleri de (NHS) corona virüs geçiren hastaların en az beş ay bağışık olduğu sonucuna vardı.
Birtakım bilim insanları ise bağışıklığın daha uzun, hatta yıllar uzunluğu sürebileceğinde ısrarcı.
Elbette durum tüm hastalar için tıpkı değil. Herkes farklı seviyelerde bağışıklık geliştirebiliyor ve bu durum, tekrar hastalık kapma ihtimalini de etkiliyor.
Aşıların sağlayacağı muhafazada da birebir tabloyla karşı karşıyayız.
İngiltere’deki Leicester Üniversitesi’nden Dr. Julian Tang, BBC’ye yaptığı açıklamada, “Aşının ne kadar koruyuculuk sağlayacağını söylemek sıkıntı zira aşılamaya yeni başladık ve bu durum hastaya ve aşı tipine nazaran değişiyor. Fakat 6-12 ay ortası olmasını öngörebiliriz” diyor.
ABD’deki Mayo Clinic’te moleküler tıp kısmından Prof. Dr. Andrew Bradley, daha iyimser bir açıklama getiriyor:
“Aşının sağlayacağı bağışıklığın birkaç yıl süreceğine inanıyorum. Yeni corona virüs varyantlarını taşıyan bireyleri de detaylı olarak incelemek ve aşıya nasıl reaksiyon verdiklerini görmek ehemmiyet arz ediyor.”
2. Aşı, virüse yakalanmamızı ne kadar önleyecek?
Aşılar ekseriyetle birinci dozun yapılmasından en az 2-3 hafta sonra tesirini gösteriyor.
Dr. Tang, “Eğer aşı olduktan sonraki gün ya da bir hafta sonra virüse maruz kalırsanız, hastalığa karşı hala savunmasız durumda olursunuz ve diğerlerine da bulaştırabilirsiniz” diyor.
Dozların hepsi alındıktan ve gereken mühlet geçtikten sonra bile, virüse maruz kaldığınızda hasta olmanız mümkün.
Dr. Badley, “Eldeki bilgiler, aşı olan bireylerin de Covid kapabileceğini lakin hastalığı daha hafif geçireceklerini gösteriyor. Yeniden birebir nedenle, aşı olan bireylerin diğerlerine virüs bulaştırmasının zorlaşacağını düşünüyorum” diyor.
Sonuç olarak aşının bireyleri büyük oranda ve tesirli biçimde koruyacağına yönelik bir fikir birliği oluşsa da sağladıkları koruyuculuğun ve bulaştırma riskinin seviyesi hakkında belirsizlikler mevcut.
İspanya’daki Madrid Complutense Üniversitesi’nde Biyokimya ve Moleküler Biyoloji Bölümü’nden Prof. Jose Manuel Bautista, corona virüsün son derece “heterojen” olduğunu söyleyerek, hastadan hastaya belirtilerin farklılaştığını hatırlatıyor:
“Aynısı aşılar için de geçerli. Kimileri, virüsün kendi bünyelerinde çoğalmasını önleyecek çok güçlü bir bağışıklık geliştiriyor. Başkalarına ise virüs bir ölçü nüfuz edebiliyor ve bulaştırma mümkün olabiliyor.”
3. Aşılar yeni corona virüs mutasyonlarına karşı tesirli mi?
Bu hususta soru işaretleri şimdi giderilmiş değil.
Virüsler daima olarak mutasyona uğrarlar. Bazen mevcut aşılara da direnecek kadar mutasyon görülebildiğinden aşıların da yenilenmesi gerekebilir.
Güney Afrika’da ya da İngiltere’de görülen corona virüs varyantları çoktan birçok ülkeye yayıldı ve hatta bulaşma oranlarının yüksekliği nedeniyle hakim varyant oldular.
Moderna, Pazartesi yaptığı açıklamada, geliştirdiği aşının İngiltere ve Güney Afrika varyantlarına karşı tesirli olduğunu duyurdu. Lakin Güney Afrika varyantına karşı bağışıklığı artırmak için yeni bir aşı üretilebileceği de bildirildi.
Pfizer-BioNTech de geliştirdikleri aşının yeni corona virüs mutasyonlarına karşı tesirli olduğunu belirtiyor.
Dr. Badley, “Onaylanmış aşılar epey tesirli olmalarına karşın, birinci corona virüs tipi dahil hiçbir virüs varyantına karşı yüzde 100 müdafaa sağlamadığını unutmamak lazım. Aşının tesiri, mutasyonların evvelki varyantlardan ne kadar farklı olduğuna bağlı olarak değişir” diyor.
Özetle, hükümetlerin ve sıhhat otoritelerinin yeni corona virüs varyantlarını yakından incelemesi ve hangi usulün bunlara karşı tesirli olacağını değerlendirmesi gerekiyor.
4. Aşı hangi doz aralığıyla yapılmalı?
Pfizer, Moderna ve Oxford üzere önde gelen aşılar dahil olmak üzere birçok Covid aşısı, iki doz halinde veriliyor.
Aşıların denemeler sırasındaki uygulamasıyla paralel olarak, 3-4 hafta sonra ikinci dozun yapılması öneriliyor.
Lakin 2020 sonunda, İngiltere mümkün olan en fazla sayıda bireye birinci dozun yapılmasına öncelik vereceğini açıkladı. Buna nazaran aşının iki dozu ortasında 12 haftaya kadar boşluk bırakılabilecek.
Bu durum, aşının en iyi uygulamasının ne olduğuna yönelik milletlerarası bir tartışma başlattı. Pfizer ve dünyanın önde gelen bilimsel etrafları, denemelere uygun olarak aşının ikinci dozunun birinci dozdan 21 gün sonra yapılmasında ısrarcı.
Dünya Sıhhat Örgütü (WHO) de aşının iki doz ortasında 21 ile 28 gün ortası bir mühlet bırakılmasını tavsiye etti lakin bu mühletin istisnai durumlarda en fazla altı haftaya çıkarılabileceğini de ekledi.
Sözcü
