Sıhhat Bakanlığı Koronavirüs Bilim Şurası Üyesi Prof. Dr. Tevfik Özlü, toplumsal medya hesabından corona virüsü aşılarıyla ilgili açıklama yaptı.
Özlü, açıklamasında “Aşılar yaşlılarda, kronik hastalığı olanlarda, çocuklarda, bağışıklığı baskılanmış bireylerde de gereğince tesirli olacak mı? Koruyuculuğu ne kadar sürecek? Aşının tekrarı gerekecek mi? Virüs, aşıyla elde edilecek bağışıklıktan kendisini kurtaracak halde büyük bir mutasyon geçirecek mi?” sorularının karşılıklarının tam olarak bilinmediğini belirtti.
“BENİM AŞIM, SENİN AŞINI DÖVER”
Prof. Dr. Tevfik Özlü’nün açıklaması şu halde:
* Sanırsın ki Dünya Kupası maçları oynanıyor. Almanya mı, İngiltere mi, Rusya mı, Çin mi, Amerika mı kupayı kaldıracak? Kimisi çıkıp “benim aşım %92 korur” diyor, oburu “benimkisi %94,5 koruyor” deyince, karar değiştirip “yok aslında %92 değil, %95 koruyor” açıklaması yapıyor.
* Bir oburu evvel %70 koruyor deyip, çabucak akabinde “düşük dozda %90 koruyor” açıklaması yapıyor. Adeta kıran kırana açık artırma yöntemi bir satış yaşanıyor.
* Çok şaşırtan değil, pazar büyük. Dünyada 8 milyarı aşkın insan aşıyı bekliyor.
* Her ülke, her şirket kendi aşısının bu pazarda “bestseller” olmasını istiyor. Herkes bir telaş içinde, çarçabuk açıklama yapıp, ön alarak, pazardaki yerini sağlama almak istiyor.
* Yalnızca bu duruma bakarak, dünya kamuoyuna yapılan açıklamaların altında yatan motivasyonun salt sıhhatle ilgili olmadığını anlayabiliyorsunuz.
* “Hangi aşıyı yaptıralım?” sorusuna karşılık aranırken aşılardan çok, Çin, Rusya, Oxfort Üniversitesi, AstraZeneca, Pfizer, Biontech, Moderna, Johnson and Jonhson, GSK üzere ülke ve şirketlerin marka kıymetleri üzerinden tartışılıyor. Yani süreç, piyasa oyuncularının istediği istikamette gelişiyor.
“HANGİ AŞIYI ALALIM?”
* Şimdi dünyada faz 3 çalışmaları tamamlanmış ruhsatlı bir Covid 19 aşısı yok. Ancak ülkeler 100 milyon doz, 50 milyon doz aşı siparişlerini vermiş durumdalar ve aşılama başlıyor. Bu aslında tuhaf değil. Zira pandemilerde bu türlü oluyor.
* “Aşıların faz 3 denemelerinin sonuçları yayınlansın, ben ondan sonra hangi aşıyı alacağıma karar vereceğim” derseniz açıkta kalırsınız. Aşıya erken devirde ulaşamazsınız.
* Gecikmenin ortaya çıkaracağı sonuçlar (daha fazla hasta, vefat, sakatlanma, maliyet, vb) , insani açıdan kabul edilebilir değil.
* Halbuki ülkeler, bir an evvel aşılamayı tamamlayıp, salgını durdurup, hayatı olağana döndürerek, bu süreçten en az hasarla çıkmayı istiyor.
* Faz1 ve Faz 2 deneylerinde aşıların inançlı ve faal bulunmasından yola çıkılarak kontratlar imzalanıyor. Birtakım aşılarda devam etmekte olan Faz 3 çalışmalarının orta raporları da paylaşılıyor.
* Faz 1 ve Faz 2 sonuçları olumluyken, Faz 3’de olumsuz bir durum gözlenebilir mi? Kuşkusuz “olabilir”. Aslında bu olabilirlikten yola çıkılarak Faz 3 çalışmaları yapılıyor.
* Daha çok sayıda insan üzerinde denenerek, daha ender görülebilecek yan tesirler ve aşının aktifliğinin daha net olarak görülmesi amaçlanıyor. Ama şimdi Faz 3 çalışmaları tamamlanıp, kullanım ruhsatı almış bir aşı yok dünyada. Buna karşın kimi ülkeler “ön onay” vererek aşıyı kullanmaya başladılar.
KÂR/ZARAR ORANI
* Faz 3 çalışmalarında ve hatta ruhsatlandırılma sonrası Faz 4 çalışmalarında bile beklenmedik bir yan tesire rastlanması mümkün.
* Bilhassa “uzun vadede ortaya çıkabilecek, az görülebilecek muhtemel yan etkiler” konusu, uzun vakit kaygı kaynağı olmaya devam edecek.
* Bu nedenle insanların/ülkelerin, pandeminin “yakın ve somut” tehdidine karşılık; aşının “uzak ve olası” riskini karşılaştırıp, yarar/zarar hesabı yaparak, aşı konusunda karar vermeleri gerekecek.
* Yani aşının kendisine ziyan verebileceği olasılığından korkanların; aşı yaptırmamanın riskini unutmamaları gerekiyor. Aşı yaptırmamakla çok daha büyük ve daha yakın ziyana uğrama mümkünlüğü kelam konusu.
* Pandemide çember daraldıkça, beşerler yakın etraflarından hastalananları ve bilhassa ölenleri gördükçe aşıyı yaptırma konusunda daha istekli olacaklardır.
* Sıhhat çalışanlarının bu kümede olacaklarını düşünüyorum, zira onlar bu hastalığın ne kadar ağır seyrettiğini, hastaların ağır bakımlarda nasıl hayatta kalmak için boğuştuğunu ve maalesef ölüp gittiğini her gün görüyorlar.
* Hastaların yakınları da bu kategoride yer alacaklardır. Karantina ve izolasyon yasakları, kısıtlamalar hepimizin ömrünü kararttı.
* İşsizlik, geçim ezası, daralan iktisat; eğitimin aksaması, duraklaması; nikah, düğün üzere toplumsal aktifliklerin yapılamayışı; meskenlere hapsolma insanlarda bıkkınlık ve yorgunluğa neden oldu.
* Herkes artık bir an evvel olağana dönmeyi istiyor. Bunun şu anda aşıdan öbür bir yolu yok. Bu nedenle halkın bir an evvel aşı yaptırmayı isteyeceğine inanıyorum.
AŞI TERSLİĞİ
* Yalnızca Covid 19 için değil, onlarca yıldır kullanılmakta olan öteki aşılar için de tüm prensiplerde aşıya aralı duranlar, karşı çıkanlar var. Lakin pandemi aşı tersliğini geriletecektir.
* Gerçekten grip ve zatürree aşılarında bunu gördük. Evvelki yıllarda grip aşısını yaptırmayanlar, bu yıl şimdi daha aşı gelmeden eczanelere isimlerini yazdırıp, aşılanmak için sıraya girdiler.
* Geçmiş yüzyıllarda kitlesel ölümlere neden olan çiçek, kolera, dizanteri, veba, kuduz, kızamık, difteri, tetanoz, boğmaca, verem, poliyomyelit üzere enfeksiyon hastalıklarının önlenmesinde ve beklenen ömür müddetinin otuzlu-kırklı yıllardan yetmişli-seksenli yıllara çıkmasında en büyük hisselerden biri de aşılarındır.
* Aşı konusundaki tereddütler aşının yetersizliği yahut yan tesirlerinden çok, politik manipülasyon telaşı ve güvensizliğe dayanmaktadır.
* Covid 19 aşısıyla ilgili kaygıları besleyen: komplo teorileri, “bazı bireylerin, ailelerin, şirketlerin, ülkelerin insan mühendisliğini amaçladıkları ve bunu salgın çıkartıp herkesi aşılamaya zorlayarak yapacakları” kaygısıdır. Bu dehşet ve telaş delile dayalı olmayıp, faraziye ve söylentilerden beslenen bir inançtır.
* Kimileri, kimilerinin kendisine ziyan vermeye çalıştığına ve bunu aşı ile yapacaklarına inanmaktadır. Meğer bugün yaşadığımız dünyada, elinde internete bağlı bir telefon olan rastgele birini izlemek yahut yönlendirmek için aşı ile çip takmaya hiç gerek yoktur. Ne var ki, “önce ziyan görme” dürtüsüne dayanan bu inancı, bilgi ile değiştirmek kolay değildir.
AŞI HAKKINDA TEREDDÜTLER
* Aşı tersliği ile insanların yeni bir aşıyı yaptırıp yaptırmama konusunda kimi kuşkularının, sorularının olması birebir şey değildir. İkincisi doğaldır ve bir ölçüde çabucak herkesin yaşadığı bir olgudur. Bu durum bilgilendirme ile aşılabilir.
* Öncelikle aşı üretimi, kolay ve herkesin yapabileceği bir iş değildir. Dünyada bu teknolojiye sahip ülkeler ve şirketler muhakkaktır.
* Örneğin Çin, aslında dünyada şu anda kullanılmakta olan başka bir çok aşının en çok üretilmekte olduğu bir ülkedir. Aşı geliştirme evreleri çok iyi tanımlanmıştır ve Covid 19 aşısı için de bu süreçler motamot işletilmektedir. Bu sürecin Covid 19 için öbür aşılara kıyasla daha kısa sürmesi bu evrelerin ihmal yahut bypass edildiği manasına gelmemektedir.
* Bilimsel gelişmelerin artan suratı (örneğin 31 Aralık 2019’da DSÖ, Çin’de nedeni bilinmeyen zatürree salgınını raporladı ve 7 Ocakta etken tanımlandı, 11 Ocakta virüsün genetik sekansı tanımlandı ve 48 saat içinde virüs genomu sentezlendi ve klinik öncesi aşı çalışmaları iki ayda tamamlanarak Faz 1 çalışmalara başlandı); ilaç ve aşı geliştirilmesinde kullanılan çağdaş teknolojilere, laboratuvarlara çok sayıda ülke ve şirketin evvelden beri sahip olması; tek bir merkez değil, çok sayıda merkezin aşıyı geliştirmek üzere çalışması ve bu merkezler ortasında oluşan rekabet; bu merkezlerin gereksinimi olan bilim insanı, teknisyen, istekli, gereç, gereç, aygıt, para üzere kaynakları bulmakta zahmet çekmemeleri ve devletlerin ekonomik olarak sürece çok fazla takviye vermeleri ve daha kısa müddette aşı geliştirmeye müsaade veren yeni aşı tekniklerinin kullanılması ve şimdiye kadar görülmemiş bir süratte dünyaya yayılan pandeminin neden olduğu vakit baskısı bu vakti kısaltmıştır.
* Klinik öncesi çalışmaların olumlu sonlanmasıyla şu anda 40’dan fazla aşı adayı insanlarda deneme safhasındadır. Faz 1 ve Faz 2 evrelerini tamamlayıp, Faz 3 safhasında olan 10’dan fazla aşı kelam bahsidir.
* Aşı üreten firmalar da bu süreçlerde dikkatsiz yahut özensiz davranıp, ileride firmalarının itibarını sarsacak ve büyük ekonomik zararlarına neden olabilecek bir yanılgı yapmayı hiç istemezler.
* Kaldı ki Dünya Sıhhat Örgütü ve ülkelerin aşının kullanmasına müsaade verecek olan aşıyla ilgili heyet ve kurumları da, aşı çalışmalarını izliyor ve kendileri de aşılarla ilgili birtakım test ve deneyleri kendi laboratuvarlarında yaparak bu aşılara onay veriyorlar.
TÜRKİYE’NİN SATIN ALDIĞI AŞI İNANÇLI Mİ?
* Türkiye’nin birinci planda satın alacağı inaktive aşıya gelince, halihazırda mevcut öbür seçenekler olan m-RNA ve recombinant aşılara kıyasla çok daha eski bir teknolojiyle üretilmekte olup; yaklaşık 100 yıldır kullanılmaktadır.
* Grip aşısı, kuduz aşısı, hepatit aşısı üzere bu sistemle üretilmekte olan aşıları, örneğin daha evvel ben kendime yaptırdım. Pek çok kişi de yaptırmıştır.
* Bu aşılarda virüsün meyyit hali, şahıslara veriliyor. Bu aşının Faz 2 çalışmalarındaki aktifliği %90’ların üzerinde olarak, muteber bir milletlerarası tıp mecmuası olan Lancet’te yayınlanmıştır.
* Şu ana kadar Faz 3 çalışmalarında en fazla bireye uygulanmış olan aşı da budur. Çin dışında Endonezya, Brezilya ve ülkemizde de Faz 3 çalışmaları yapılıyor.
* Yani bizler büyük olasılıkla bu aşıyı yaptırmadan evvel, ülkemizde yaklaşık 2 aydır uygulanmakta olan Faz 3 çalışmalarının sonuçları hakkında orta raporu görmüş olacağız ve aşının Türk insanı üzerindeki tesiri ve güvenliği hakkında direkt bilgimiz olacak.
* Şu ana kadar istekli olan bine yakın sıhhat çalışanında önemli bir yan tesirin görülmediğini de biliyoruz.
* Türkiye İlaç ve Tıbbi Aygıt Kurumu (TİTCK) ve Halk Sıhhati Genel Müdürlüğünün yapacağı kimi güvenlik ve potens testlerinin sonuçları olumlu sonuçlanmadan, bu aşılar uygulanmayacak.
* İnaktif aşıların üretilmeleri aslında daha sıkıntı ve başka aşılara nazaran daha değerli; yani kimilerinin tez ettiği üzere ucuz ve kolay teknoloji eseri değiller.
* Çok değerli bir avantajı da aşının taşınması, dağıtılması, saklanması ve uygulanması sürecinde stabilitesinin olağan şartlarda korunması ve -20 yahut -70 derece üzere güç sağlanabilecek şartlar gerektirmemesidir. Bu da soğuk zincirin korunup korunamaması üzere bir riskin minimalize edilmesi manasına geliyor.
* Türkiye’de gelişme etabında olup, insan üzerinde Faz 1 çalışmalarına devam edilen yerli aşımız da inaktif aşı. Türkiye inaktif aşı yanında öteki aşılara da en kısa vakitte ulaşmak için çalışmalar yapıyor.
* Pandemi devirlerinde istediğiniz aşıdan, istediğiniz vakit, istediğiniz kadar temin edebilmeniz kolay değil, fakat ilerleyen günlerde ulaşılabilir olabileceğini umut ediyorum. Dünyada pek çok insanın şu sırada “hangi aşıyı olayım?” diyerek bir seçme lüksünün olacağını düşünmüyorum.
AŞI NASIL UYGULANACAK?
* Tüm dünyada olduğu üzere ülkemizde de virüsle enfekte olma, hastalanma, hastalığı ağır atlatma, mevtle sonuçlanma ve virüsü bulaştırma riskleri yüksek olan şahıslardan başlanarak, vakitle isteyen herkesin aşılanmasına müsaade verecek bir sıralama uygulanacak.
* En başta sıhhat çalışanları, 65 yaş üstü ile bakımevi, huzurevi, engelli bakım konutlarındaki, yurttaşlarımız gönüllülük aslıyla aşılanacak. Çin üzere kamusalcı idare anlayışının hakim olduğu bir ülkede bile, beşerler bu aşıyı yaptırmak için önemli bir fiyat öderken; Türkiye’nin aşıyı vatandaşlarına fiyatsız olarak sunması, aşıya erişimi çok kolaylaştıracaktır.
* Aşı konusunda en çok bilgi sahibi olan doktorlarımızın, sıhhat çalışanlarımızın daha Faz 3 basamağında bu aşıyı yaptırmaya istekli olması; işin uzmanlarından hakikat bilgiye ulaşabilme imkanı olan siyasi parti önderlerimizin aşıyı yaptırma konusunda kaygılarının olmadığını beyan etmelerinin de halkımızın aşıyı yaptırma konusunda takviye olacağına inanıyorum.
İNSANİ SORUMLULUK
* Unutmayalım ki, aşı bir pandemiyi durdurmak için elimizdeki en büyük silahtır.
* Her gün 30 bini aşkın insanımızın enfekte olduğu ve 200 civarında insanımızın öldüğünü, hastanelerin ve ağır bakım ünitelerimizin dolduğunu, etrafımızda tanıdığımız, sevdiğimiz insanların hastalandığını, artık tehdidin çok yakından geldiğini ve şayet hastalanır isek, tekrar sıhhatimize kavuşup kavuşamayacağımızın muhakkak olmadığını, genç ve kronik hastalığı olmayan bireylerde de ağır seyredip ölümcül olabildiğini görüp dururken, delile dayanmayan farazi telaşlarla aşı yaptırmayıp, kendimizi tehlikeye atmak bana pek hakikat gelmiyor.
* Aşılanmak, yalnızca kendimiz için değil, etrafımızdaki insanları korumak ve ülkemizin daha fazla ziyan görmeden bu süreçten çıkması ve bir an evvel olağan hayatımıza dönmek için de üzerimiz düşen bir sorumluluk ve yurttaşlık ödevidir diye inanıyorum.
ŞİMDİ KARŞILIĞI BİLİNMEYEN SORULAR
* Aşılar yaşlılarda, kronik hastalığı olanlarda, çocuklarda, bağışıklığı baskılanmış bireylerde de gereğince tesirli olacak mı?
* Koruyuculuğu ne kadar sürecek? Aşının tekrarı gerekecek mi?
* Virüs, aşıyla elde edilecek bağışıklıktan kendisini kurtaracak biçimde büyük bir mutasyon geçirecek mi?
* Şimdi bu soruların karşılıklarını tam olarak bilmiyoruz.
Sözcü
