Türkiye’de aşılama süreci geçtiğimiz hafta içinde başladı. Evvel sıhhat çalışanlarına uygulanan aşı, 1. kademede muhafaza meskenlerinde kalanlar ve çalışanlara sonra da 65 yaş üzerinde olanlara uygulanacak. Aşılama 4 etap içinde tamamlanacak. (Detaylı grafik haberin sonunda)
Türkiye’de 4 günde 800 binden fazla doz aşı yapıldı. Pekala aşı olduktan sonra nelere dikkat etmek gerekir?
Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanı Prof. Dr. Davet Büke sorularımızı yanıtladı.
(Yanıtlar hem Covid-19 aşısını, hem öteki aşıları kapsamaktadır)
1) Aşı olduktan sonra hangi yan tesirlerin olması beklenebilir?
Günümüzde enfeksiyon hastalıklarından korunmada en tesirli yolların başında aşılanma gelir. İlaç kutularının içerisinde yer alan prospektüste yazdığı üzere aşılar için de birtakım yan tesirlerin ortaya çıkması kelam konusu olabilmektedir. Bunları gelişme sıklığı ve şiddetine nazaran gruplandırmak mümkün:
- %10’dan sık görülen yan tesirler: Aşının yapıldığı yerde kızarıklık ve şişlik, genel yorgunluk hissi, baş ağrısı, kas ağrıları, eklem ağrıları, titreme ve ateş yüksekliği.
- %10 gelişebilen yan tesirler: Aşının yapıldığı yerde ağrı ve bulantı.
- %1 görülebilen yan tesirler: Aşının yapıldığı yere yakın lenf bezlerinde şişlik, kendini hasta hissetmek, yaygın ağrı hissi, uykusuzluk, aşının yapıldığı yerde kaşıntı
- Az gelişen (%0.1-%0.001) ve istenmeyen yan tesir: Yüzün bir tarafında birdenbire gelişebilen süreksiz bir yüz felci.
- Gelişme sıklığı mevcut bilgilerle tam olarak bilinmeyen lakin son derece ender gelişebilen istenmeyen yan tesir (muhtemelen 1/100.000): Önemli alerjik tepki (anafilaksi)
2) Bu yan tesirler geliştiğinde ne yapılmalı?
Önemli alerjik tepki (anafilaksi) dışındaki öteki yan tesirler birkaç gün içerisinde resen düzelebilen niteliktedirler. Aşı sonrası 15-20 dakika içerisinde gelişebilecek ani ve önemli tepkiler ise süratli müdahale ile giderilebilme mümkünlüğü kelam konusu olduğundan aşıların sıhhat kurumunda yapılması ve yapıldıktan sonra 30 dakika müşahede altında kalınması muteber bir aşı uygulaması için her vakit altın kuraldır.
3) Aşının birinci dozu ile ikinci dozu ortasında bir yan tesir farkı var mıdır?
Şu ana kadar bildirilen bir yan tesir farkı kelam konusu değildir.
4) Aşı olan bir kişi birebir gün çalışabilir mi? İşe gitmesinde bir mahsur var mı?
Aşının bir sıhhat kurumunda nezaret altında yapılmasını takiben rastgele bir önemli alerjik tepki (anafilaksi) gelişmediği durumda aşı olan kişi tıpkı gün işe gidebilir, çalışabilir. Aşı yapılması kişinin günlük programını, çalışma tertibini değiştirmesini gerektiren bir durum değildir.
5) Aşı olduktan sonra antikor testi yaptırmalı mıyım?
Aşıların gerek hazırlanış usulleri gerekse şahısların aşıya verdikleri karşılıkların aşı ile korunmayı etkileyen faktörler olduğu göz önüne alındığında aşı şeması tamamlandıktan bir mühlet sonra (iki doz aşı tamamlandıktan 14 gün sonra) antikor cevabının gelişip gelişmediğinin araştırılması değerli ve gereklidir.
6) Aşı olduktan sonra hastalığı bulaştırır mıyım? Sevdiklerime sarılabilir miyim?
Şu an için bugüne kadar bilinenlerden, klasik bilgilerden hareket edilecek olur ise uygulanacak aşılar ile beklenen; şahısların hastalığa karşı korunması, korunamasalar bile hastalığın daha hafif biçimde seyretmesi ve hatta vefat üzere önemli durumlara pürüz olabilmesidir.
Çalışmalar devam etmekle birlikte şimdi hem virüsün üst teneffüs yollarına yerleşmesini engelleyecek hem de üstte belirtilen aktifliği sağlayacak çeşitte aşı yoktur. Hasebiyle aşılanan bireylerde hastalığın oluşumu engellenebilse ya da hafif belirtilerin oluşmasına yol açılabilse dahi üst teneffüs yollarına bulaşarak yerleşebilme mümkünlüğü kelam konusu olabildiğinden maske kullanımı, uzaklık kuralı ve el paklığı kavramları aşı yapılanlar için şimdilik bir muafiyet sağlamayacaktır. Özetle, şu an için aşılanmış olmak uzaklık kavramını, maske kullanımını ve paklık tedbirlerine uymayı ortadan kaldırmadığı için tokalaşmamız, birbirimize sarılmamız şimdi mümkün görülmemektedir.
7) Aşı oldum artık nelere dikkat etmeliyim?
Aşı olan bireylerin maske, ara, gerektiği her durumda el paklığı ve öbür paklık tedbirlerine ve kurallarına uymak dışında günlük hayatlarında dikkat etmelerini gerektiren öteki bir durum kelam konusu değildir.
8) Aşı olmak hastalığa karşı beni nasıl ve hangi oranda koruyabilir?
Aşı sonrası kelam konusu enfeksiyon hastalıklarından korunmanın seviyesi çeşitli faktörlere bağlıdır. Bu faktörlerden birisi aşının hangi sistem ile oluşturulduğudur. Örneğin canlı atenüe aşıların birçok vakit çok daha yüksek oranda koruyuculuk sağladığı bir gerçektir. Bunun nedeni hem sıvısal hem de hücresel bağışık cevap çok güçlü biçimde uyarılmakta ve cevap da güçlü oluşmaktadır. Hatta birçoklarında tek doz aşı bile kâfi olabilmektedir.
Buna rağmen (CoronaVac gibi) inaktive aşılarda ise hücresel bağışık sistem uyarılamadığı için bu aşı ile korunma sıvısal bağışık sistem yani nötralizan antikorların oluşumu ile sonlu kalmaktadır. Bu durum nötralizan antikor seviyesinin kâfi seviyede oluşabilmesi ve sağlanabilmesi için başlangıçta muhakkak aralıklar ile birkaç doz aşı yapmayı ve sonrasında da hatırlatıcı dozlar ile sürdürülmeyi gerekli kılabilmektedir.
Aşıların hazırlanış hali dışında aşılar ile hastalığa karşı ne oranda korunma sağlanabileceğini belirlemede bir öteki kıymetli faktör de bireyin kendisidir. Kişinin yaşı (özellikle ileri yaşlarda bağışık sistemin cevap gücü zayıflamakta), altta bağışık sistemi baskılayan rastgele bir hastalığın bulunması (kronik kalp, akciğer, böbrek, karaciğer hastalığı, diyabet, organ nakli yapılmış olması, kanser vb.) tekrar bağışık sistemi baskılayacak tedavilerin kullanılması (kortikosteroid, kanser ilaçları, öbür immünsüpresif ilaçlar), obezite üzere durumlar da genel manada aşının aktifliğini dolayısı ile koruyuculuğunu azaltan faktörler ortasındadır.
Aşının tesirinin ortaya çıkabilmesi için belli bir vakte ihtiyaç olduğu akıldan çıkartılmamalıdır. Covid-19 aşıları ortasında aktiflik ya da koruyuculuk seviyeleri açısından çeşitli farklılıkların olduğu Faz-3 çalışma sonuçları ile ortaya konulmaktadır.
- Şu ana kadar elde edilen sonuçlara bakıldığında şimdi ülkemizde mevcut olmayan aşılardan olan mRNA aşıları ile (Moderna ve Pfizer-BionTech) 18 yaş ve üzerinde çabucak her yaş kümesinde (hamileler hariç) iki doz aşıdan sonra %95’lere varan seviyelerde bir koruyuculuğun gelişebildiği görülmektedir.
- Ülkemizde olmayan bir öteki aşı olan Oxford-AstraZeneca aşısı vektör aşı olarak isimlendirilen tıpta olup, farklı doz, farklı müddet uygulamaları ile farklı aktiflik seviyeleri bildirilmekte olup en iyi kurallarda %90’lara ulaşabildiği belirtilmektedir.
- Şu an ülkemizde uygulanmaya başlanan aşı inaktif Covid-19 aşısı olup farklı ülkelerde farklı sonuçlar bildirilmiştir. Örneğin ülkemizdeki çalışma sonuçları bu aşının koruyuculuğunun %90.25’ler seviyesinde olduğunu gösterirken Brezilya’daki sonuçlar bunun %50.25’ler seviyesinde olduğu istikametindedir.
- İnaktif aşılar ile ilgili bilinen en iyi örnek mevsimsel grip aşılarıdır. En iyi şartlarda (genç erişkin ve kronik hastalığı olmayanlar) %70 koruyuculuk görülürken yaş ilerledikçe ve altta bağışık sistemi baskılayan hastalığı olanlarda koruyuculuk %45-50’lere kadar düşebilmektedir. Fakat bu noktada değerli bir durum mevsimsel grip aşılarının gribe karşı tam manasıyla muhafaza sağlayamasa da hastalığın daha hafif geçirilmesine imkan sağlaması ve hatta hastanede yatış ihtiyacını bariz azaltmasıdır ki inaktif Covid-19 aşısının da bu türlü bir tesir oluşturabileceği söylenebilir. Tüm aşılara ait daha net bilgiler lakin vakit içerisinde daha bariz hale gelebilecektir.
Sözcü