Mehmet İHTİMAM
Sibel GÜLERSÖYLER
Pandemi bitecek ama biz eskisi gibi olmayacağız
Covid-19 salgını ile birlikte hayatlarımız çok değişti. Virüsten korunmak için kimi rutinlerimizi rafa kaldırdık, ortaya çıkan boşlukları yeni alışkanlıklarla takas ettik. Mesela artık arkadaşlarımızın yüzünü pek görmüyoruz; akrabaların bir kısmı da silik anılara dönüştü. WhatsApp hayatın bir tamamlayıcısı idi, bir müddettir “hayat” WhatsApp kümelerindeki boşluğu doldurmaya yarıyor. Sokakta maskesiz isek adeta çıplak üzere hissetmeye başladık. El yıkama süreci Mart ayından bu yana el kurulamaktan daha uzun sürüyor. Dışarıdan yemek söylemek bir “asilik” halini almak üzere.
Bu liste uzayabilir.
Bir yandan aşılar bulunuyor, umutlar yeşeriyor. Bir noktada pandemi sona erecek ve tüm bu ve gibisi değişimler dost meclislerinde anlatılan anılara dönüşecek. Pekala, salgın devrine adapte olurken geliştirdiğimiz alışkanlıklar ve yeni rutinlerimizdeki kimi davranışlar gelecekteki normalimize taşınacak mı?
- Mesela selamlaşırken el sıkışma ve öpüşmenin olmadığı bir senaryo mümkün mü?
- Her köşe başındaki dezenfektan aletlerinden kurtulmamız kural mı?
- Ofislerimizi özledik lakin tüm dünya konuttan de çalışılabildiğini gördü. Bir e-maille çözülebilecek hususlar için saatlerce toplantı yapmaya gerek var mı?
- Tahminen maskelerden sıkıldık lakin grip olanların Uzakdoğu’daki üzere diğerine bulaştırmamak için maske takma alışkanlığı bir olağan haline gelir mi?
- Bu periyot sayesinde içimizdeki boşluğu doldurmak için “tüketmek” dışında alternatifler bulduysak onlara sarılabilir miyiz?
Soru listesi de uzayabilir. Bu noktada alanındaki uzman bireylerden yardım istedik. Üstüne uzun uzun düşünmemizi sağlayan zihin açıcı karşılıklar aldık.
Tıp tarihçisi Doç. Dr. Fatih Artvinli
“PANDEMİ BİTSE BİLE MASKE TAKANLAR OLACAK”
Tıp tarihçisi Doç. Dr. Fatih Artvinli’ye nazaran Covid-19 pandemisi bulaşma yolları, belirtileri ve yıkıcılık açısından 1918 İspanyol Gribi ile benzerlik taşıyor. “Pandemiler esnasında ve sonrasında beşerler birbirleriyle, toplumla, dinle tabiatla, devletle kurdukları bağ ve bağlantıları sorguluyor” diyen Artvinli’ye nazaran uçlara gerçek sertleşen davranışları görmek mümkün: “Yıllarca süren veba salgınlarında insanların bir kısmı büsbütün zevk, cümbüş ve hazza dayalı hedonizme sürüklenirken, başka bir kısım ise tam karşıtı tarafta çok mistisizme yönelip, kendini cezalandırabilir.”
Pekala alışkanlıklara dönersek tarihi perspektif bize nasıl bir projeksiyon sunuyor? Artvinli’ye nazaran herkes için birebir alışkanlıklar ya da izler kalacağını söyleyemeyiz fakat birtakım yeni alışkanlıkların bir müddet kalıcı olma ihtimalinden bahsedebiliriz.
Bu noktada Artvinli en çok merak edilen sorulardan birine karşılık veriyor: “Pandemi sona erse bile, gündelik hayatımızda maske takanlara daha çok rastlayacağız; en azından gribal ya da viral enfeksiyonların yaygın olduğu kış mevsimlerinde. Öpüşme, sarılma, el öpme vb üzere birtakım kültürel pratiklerin de, eskisine kıyasla bir ölçüde azalabileceği, el yıkama, dezenfektan kullanımı, hijyen tüketiminin artacağını hepimiz iddia edebiliriz.”
ʻʻ
Bence temel kritik bahis ve daha az konuşulan, sıhhat alanının nasıl etkileneceği sıkıntısı. Meskenden çalışmak, uzaktan eğitim gereğince konuşuluyor elbette ancak uzaktan sıhhat uygulamaları bence çok daha kritik ve uzun vadeli bir değişiklik.
Doç. Dr. Fatih Artvinli
Pandemi sonrası devrin herkes için farklı olacağının altını çizen Artvinli çok kıymetli bir saptamada bulunuyor: “Sevdiklerini, yakınlarını kaybeden, üstelik vedalaşamadan kaybeden binlerce aile için pandemi en azından zihinlerde, hafızada bitmiş olmayacak. Kronik rahatsızlığı olanlar, risk kümesinde olanlar için de bu kolaylıkla geride kalan bir pandemi olmayacak. Birtakım sıhhat telaşlarının devam edeceği kesinlikle. Üstelik hiç olmadığı kadar insanların ve toplumların birbirinden haberdar olduğu bir çağda, yalnızca virüsler değil kimi davranışlar ve şahsen psikoloji de bulaşıcı hale geliyor.”
‘TRAVMALAR BİZİ DEĞİŞTİRİR’
İngiltere’deki Nottingham Üniversitesi Psikoloji Kısmı’nda gelişim, evrim ve sinirbilim üzerine araştırmalar yürüten Dr. Bahar Tunçgenç de paralel bir kanıyı lisana getirip salgın sonrası davranış değişimlerinin çerçevesini travmaların çizeceğini vurguluyor:
Dr. Bahar Tunçgenç
“Eğer pandemi şahıslar için bir ruhsal travmaya dönüşürse, uzun erimli tesirlerinin sürmesini bekleriz. Pandeminin travmaya dönüşüp dönüşmeyeceğini belirleyebilecek pek çok etmen var. Gelişim çağında yahut genç yetişkin olmak, hastalık sonucu yakınlarını kaybetmek, düşük ekonomik gelir sahibi olmak…”
Pandeminin şahıslarda ruhsal travmaya dönüşmesi halinde el yıkama üzere kimi davranışların takıntıya varıp pandemi sonrasında da gözlenebileceğini belirten Tunçgenç daha berbat bir senaryo için uyarıyor: “Bizleri toplum olarak bekleyen daha büyük bir risk, duygusal yıkımlar ve bireylerin (işini yahut sevdiklerini kaybederek) toplumsal hayattan kopmaları olacaktır. Münasebetiyle, hükümetlerin, bilhassa bu risk kümesindeki bireylerin gerekli toplumsal ve ruhsal dayanağı alabilmeleri için takviye sunmaları çok kritik.”
ʻʻ
Günlük davranışlarımız ve doğru-yanlış üzere bedel yargılarımız etrafımızdaki bireylerce belirlenir. Yani aile ve arkadaş etrafımızdaki beşerler maske takmanın gerçek olduğunu savunurlar ve maske takarlarsa, bizim de maske takma alışkanlığını edinme ihtimalimiz artar. Biz pandemi mühletince geliştirdiğimiz alışkanlıkları bu yeni toplumsal dünyaya ahenk çerçevesinde geliştirdik. Toplumsal dünya yine değiştiğinde biz de gelecek olan o yeni kurallara ahenk sağlayabiliriz.
Dr. Bahar Tunçgenç
“İNSANLAR SINIRSIZ TÜKETEMEYECEĞİNİ ANLADI”
Psikolog Prof. Dr. Acar Baltaş da alışkanlıklarla ilgili sorularımızı yanıtlarken Covid-19 süreci ile ilgili bir diğer unuttuğumuz perspektifi bize hatırlatıyor: Bu pandemi aslında bir sebep değil sonuçtu.
Psikolog Prof. Dr. Acar Baltaş: Pandemi sonrası devirden en çok gençler etkilenecek
“Doğa; iktisada, fırsat eşitsizliğine, gelir adaletsizliğine isyan etti ve pandemi ile birlikte tüm bunlar kırılma noktasına geldi. Kapitalizmin dayattığı sınırsız büyüme hipotezi sınandı ve sınırsızlığın olmadığı idrak edildi. Şirketler sınırsız büyüyemeyeceklerini anladı, beşerler sınırsız tüketemeyeceklerini anladı.”
Pekala sistemi derinden sarsan kelam konusu bir kırılma hayatlarımızı nasıl tesirler?
Baltaş’a nazaran en çok gençler etkilenecek: “Bir nesil gençliğin en hoş en bedelli yılları biraz sıkıntı ve zahmetli geçecek. İş gücünde yaşanan arz patlamasından ötürü fiyatlar düşecek ve ekonomik daralma yaşanacak, dünya yeni bir ekonomik tertibe geçme zorunda kalacak. Konuttan çalışmalar da rutin hale gelebilir. Beşerler daha az alışveriş edecek ve gereksinim istikrarlarını gözetmek zorunda kalacak. Aslında şu an bile beşerler pek çok şeye muhtaçlıklarının olmadığını fark etti, tabi ki bundan kapitalist sistem de etkilenecek.”
Psikolog Özge Öztaşçı
“SARILMA YERİNE KOLONYA”
Psikolog Özge Öztaşçı ise pandemi sonrası mümkün davranışları yorumlarken insanların riskleri iyi tahlil edemeyen varlıklar olduğunu söyleyerek “Sonuçlarını somut olarak görmeden ve birinci elden şahit olmadan bir olayın bizim için risk yaratıp yaratmayacağını düşünerek karar almıyoruz” diyor ve bu görüşünü net bir örnekle ete kemiğe büründürüyor: “Günümüzde her sigara paketinin üstünde sigaranın ziyanları hakkında bilgilendirme yazıları ve dehşetli fotoğraflar var, lakin kaç kişi için bu büyük bir caydırıcı?”
ʻʻ
1800’lerin sonunda gözle görülmeyen ‘mikropların’ hastalık yaydığı keşfedildi. Bu durum, insan alışkanlıklarında kalıcı ve süreksiz epey fazla değişikliğe yol açtı. Bu keşiften evvel beşerler hastalık kapma riskine aldırış etmeden tanımadıkları beşerlerle birebir bardaktan içip, birebir kaptan yemek yiyorlardı. O vakitler patlak veren tüberküloz salgını ve mikropların hastalığa neden olduğu keşfiyle çağdaş hijyen anlayışının temelleri atılmaya başlandı.
Psikolog Özge Öztaşçı
Öztaşçı, insanların doğrularını genel için geçerli yargılara nazaran oluşturduğunun da altını çizerek “Bunun için de geçmiş pandemileri örnek verebiliriz. 16. yüzyılda beşerler yıkanmayı reddederken iki yüzyıl sonra ortaya çıkan “gözle görülmeyen mikrop” keşfiyle artık paklık günlük hayatımızın bir kesimi olmaya başladı. Covid-19 pandemisinde ve sonrasında da yeni hijyen alışkanlıkları edineceğimiz kaçınılmaz bir gerçek. Evvelden kaçımız bir yere temastan ya da biriyle el sıkıştıktan sonra ellerini temizleme muhtaçlığı hissediyordu? Ancak artık dezenfektanlar hayatımızın bir kesimi oldu” diyor.
Öztaşçı’ya nazaran dünyada Covid-19 pandemisi sonrası toplumsal yakınlık azalacak ve hijyen anlayışı bir defa daha değişecek:
“Benim görüşüm sarılma ve öpüşmenin yerini artık selamlaşırken kolonya ikram etmenin alacağı yönünde…”
Sözcü
