Çağdaş ebeveynlerin en değerli sorunlarının başında, muazzam bir teknolojik patlamanın yaşandığı ve sokak kültürünün giderek azaldığı dijital çağda, çocuklarını sağlıklı ve faal bireyler olarak yetiştirmek geliyor. Bu sorunu körükleyen pandemi süreci, ebeveynlerin gerilimini de ikiye katlamış durumda.
Bu gerilimin ve ruhsal uğraşın kıymetli bahis başlıklarından birisi de çocukların ekran başında geçirdikleri süre! “Vaktin doldu çocuğum bırakır mısın tabletini… Melisa bırak lütfen annecim… MELİSA DEDİM” sürecini yaşayan her ebeveyn bir paradoksun içinden geçiyor. Pandemi nedeniyle okullar meskene taşındı, geri dönüşün hesapları yapılıyor lakin geride kalan devirde yeni bir sorun ortaya çıktı ve bu ülkemize has bir vaka da değil.
OKUL DA EKRANIN İÇİNE GİRDİ
‘Çocuğuma natürel ki tablet vermeyeceğim’ ile ‘Al şu telefonu, tableti al da azıcık nefes alayım’ iç sesleri ortasında sürüklenen çağdaş ailelerin; genelde biraz ekran, biraz oyun hamuru, biraz Youtube, biraz boyama üzere bir istikrar sağladığını görüyorduk. Ebeveynler, kelam konusu dengeyi aslında çocuklarının okulda geçirdiği çevrimdışı saatlere güvenerek kurmuştu. Fakat pandemide okul da ekranın içine giriverdi!
Ekranla -aslında açmak gerekirse- televizyon, bilgisayar ve tablet ve telefonla iç içe bu kadar vakit geçirmenin ziyanını çocuklarına anlatmaya ve kurallar koymaya çalışan aileler artık bile isteye çocuklarını ekran başına oturtuyor.
MİYOP BİR JENERASYON Mİ GELİYOR?
Ailelerin derdinin da bilimsel bir karşılığı mevcut. The Guardian’da Ağustos 2020’de çıkan bir makaleye nazaran dijital alet kullanıcılarının yüzde 90’ı dijital göz yorgunluğu yaşıyor. Görüşüne başvurulan OPSM (Optik Reçeteli Gözlük Üreticileri) Profesyonel Hizmetler Müdürü Elizabeth Kodari, “Bilgisayar başında gözümüzü daha az kırpıyoruz ve bu göz kuruluğuna yol açıyor” tabirlerini kullanırken ekrana yakın bakmanın da miyopluk oluşumundaki etkenlerden biri olabileceğini söylüyor.
Makaleye başlık olan “Miyop çocuklardan oluşan bir jenerasyon mi yetiştiriyoruz” sorusu elbette başlık için seçilmiş çarpıcı bir tabir lakin Avustralya’da 2000 ile 2020 ortasında miyop sayısının yaklaşık iki katına çıktığı da bir gerçek.
AİLELER DERTLİ
ADHD (dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu) üzerine içerikler üreten ADDitude isimli internet portalı göz bozukluğu tehlikesinin yanı sıra girizgahta bahsettiğimiz çelişkiye de vurgu yapıyor. Toplam 3 bin 500 ADDitude okuyucusunun katıldığı ankete nazaran ebeveynlerin yüzde 47.93’ü ekran müddetlerinin inanılmaz boyutları ulaşmış olmasından dolayı ağır bir biçimde tasa duyuyor. Ebeveynlerin öbür büyük bir kısmı ise eğitim dışı ekran müddetlerinin de online dersler nedeniyle çocukların günlük hayatına daha fazla girmiş olmasından telaş duyuyor.
Ortadaki durumun bıçak sırtı olduğu aşikar. En az ilgi duyan çocuk bile bilgisayar başında yahut televizyon karşısında derslerini takip ederek bu duruma maruz kaldı. Lakin bu süreçte oluşabilecek ve karşılaşılan meseleler ile ebeveynlerin bunları önlemek, azaltmak ve çözmek için yapabilecekleri de aşikâr.
Muhtemel sıhhat meseleleri:
- Göz yorgunluğu: Konsantrasyon içinde ekrana uzun müddet bakmak ve ekran ışığının gerçek ayarlanmaması göz yorgunluğuna sebep olabiliyor.
- Bulanık görme: Tıpkı uzaklığa uzun müddet bakmak gözün odaklanma merkezinin kısa müddetli bir spazmla kilitlenmesine neden olabiliyor. Bu da ekrandan başın kaldırılmasıyla uzak objelerin bulanık görünmesine neden oluyor. Bu durumun ileride miyopa neden olabileceği de öne sürülmekte.
Ebeveynler ne yapmalı:
- Ekran mühletini denetim altında tutmak: Amerikan Pediatri Akademisi, pandemide ekran müddetlerinin artacağını kabul ederek tekrar de gerçek dünya ve dijital dünya ortasında bir istikrar bulunmasını tavsiye ediyor.
- Nizamlı uyku
- İdman
- Sık molalar: Her saat başı en az 10 dakika ekrandan uzak kalınması gerektiği tavsiye ediliyor.
- Göz kırpmayı hatırlatmak
- Ekranın pozisyonu
- Işığın kıymeti: Monitöre yahut ekrana direkt ışık vurmamasını sağlayarak ve bununla ekran aydınlığını düşürerek yorgunluğu azaltmak mümkün.
‘YAKLAŞIMIMIZDA HER ŞEY DEĞİŞTİ’
Hususla ilgili annelerin görüşüne de başvurduk. Deniz Aktaşoğlu Kutlar’a ilkokul 4. sınıfa giden oğlu Yağız ile meskende yaşadıkları durumu sorduğumuzda “Pandemi süreciyle, yaklaşımımızda her şey değişti” karşılığını aldık.
“Daha evvel ‘Süren bitti oğlum’ diyor bir halde ekran başında geçirdiği süreyi denetim altında tutuyorduk lakin artık öğretmenleriyle yüz yüze de olsa ekran karşısına oturtuyoruz” diyen Kutlar, ekran mühletini sağlıklı bir düzeyde tutmak için çabaladıklarını da aktardı: “Ders saatleri muhakkak esasen. Belli saatlerde ders alıyorlar. Derslerinin akabinde bir yahut iki saat ekrandan uzak tutarak orta verdiriyoruz, sonra EBA üzerindeki ödevlerini yapıyor. Elbette oyun oynamak da istiyor tekrar dinlendikten sonra artık oyun oynamasına müsaade veriyoruz.”
İlkokul çağındaki çocuklar ve ebeveynleriyle çalışan bir Ruhsal Danışman olan Zeren Çağla Şara, akranlarıyla teması azalan çocuklarla baş başa kalma sürecinin ebeveynler için efor gerektiren bir süreç doğurduğunu ve ortada iyi bir plan yoksa anne-babaların işlerinin çok güçleşeceğini vurguladı.
‘ESNEKLİK KAİDE ANCAK…’
“Çocukların ekrana fazlaca maruz kaldıkları bir gerçek lakin çocukların arkadaşlarına ulaşmaları için de bu devirde ekrana gereksinimleri var” diyen Şara, plan ihtiyacının altını çiziyor:
“Biz her ailenin olağandan biraz daha esnek olmasını bekliyoruz. Bu, elbette çocuğu büsbütün özgür bırakmak manasına gelmeyecek. Lakin velilere ‘Yeni bir planlama yapılabilir’ diyoruz, olağandan biraz daha fazla müddet tanımak gerekiyor.
Planlamanın kıymetli noktalarından olan ekran kullanımında örneğin müsaade bir saat ise bunu tek seferde kullanmak yerine 4 kere 15’er dakika yahut 3 defa 20’şer dakika üzere bölerek kullanması daha yanlışsız bir uygulama. Bu çocuğun fizikî sıhhatinin yanı sıra his durumu için de değerli. His durumu demişken velinin de his durumu değerli. Çalışma saati kavramının ekseriyetle özel dalda kalmadığı ve konuttan çalışmanın arttığı bir ortamda ebeveynin de iş yükü arttı.”
Şara, “Çocuğun gündüz saatlerinde anne ve babayı daima konutta görmesi lakin tatil günlerindeki üzere bir irtibat kuramaması durumunu çocuğa açıklamak gerekiyor. ‘Annem yanımda lakin benimle ilgilenmiyor” niyetinin oluşmaması için çocuğun ‘Annem kapının arkasında ancak toplantıda’ bilgisini ve anne-babanın oyun oynamak için değil iş için ekran başında olduğu bilgisini çocuğa aktarmak gerekiyor” diye konuştu.
EBEVEYN EKRAN KULLANIRKEN MODEL OLMALI
“Ebeveynin de kendine ilişkin vakte gereksinimi var. Herkesin dinlenmeye muhtaçlığı var fakat ne şartta olursa olsun yaş kümesine nazaran çocuğunu duygusal gereksinimlerine da karşılık bulmak ebeveynin vazifesi. ‘Kaliteli zaman’ deriz ya sıklıkla; burada da kaliteli vakit değerli. Nicelik değil nitelik değerli. Toplantı ortasında, molada, öğlen yemeği ortasında 15 dakika faal oyun oynamak yahut konuşmak yani vakit ayırmak epeyce önemli” diyen Şara ekran kullanımı konusunda ebeveynin model olması gerektiğini de vurguluyor.
Burada önemli bir ‘plan’ vurgusu var. Çocuk için yanlışsız ortam, hakikat aktivite sağlandıktan sonra ‘çocuğumu ekrandan nasıl kopartacağım’ sorusu korkutucu olmaktan çıkıyor.
‘KURALLAR ÇOCUKLA BİRLİKTE KOYULMALI’
Hususun paydaşlarından biri olan öğretmenlere de kelam vermek lazım. Sınıf Öğretmeni Kardelen Özdemir, verimlilik noktasında tespitlerini sunarken “Çalışan ailelerde çocukların odaklanma mühletleri, ekran başında odaklandıkları farklı araç gereçlerle maalesef azaldı” dedi.
“Kuralları çocuklarla birlikte koymak gerekir. Birlikte konulan kurallara çocuk çok daha fazla ahenk sağlıyor.” Fotoğraf: Shutterstock
“Her çocuk kendi öğrenme suratında olduğu için ailesi ile olan ve konfor alanında olan birtakım çocuklarda performans artışı gözlemledim” diyen Özdemir, destekçi ebeveynlerin tesirinin de altını çizdi. Ebeveynlerin meskende yanlışsız koşulları oluşturmasıyla ekran müddetlerinin de denetim altına alınabilecek bir durum olduğunu vurgulayan Özdemir, “Ekran kullanımı için bir çember çizerken ve kurallar koyarken, bu kuralları çocuklarla birlikte koymak gerekir. Birlikte konulan kurallara çocuk çok daha fazla ahenk sağlıyor. Ekran kullanımını azaltmak ismine kutu oyunları, aile ve arkadaş sohbetlerini önerebiliriz” diye konuştu.
‘ANNE BABA ZOOM’DAN ÇIKIP DİZİYE GEÇMEMELİ’
Acıbadem Üniversitesi Atakent Hastanesi’nde vazife yapan Klinik Psikolog Cansu İvecen, “Öncelikle çocuklar yaş kümesi prestijiyle rutine muhtaçlık duymaktadırlar” diyor ve ekliyor: “Pandemi ile birlikte çocuklarımızın bozulan rutinlerinde tatil periyodunda telefon kullanımının sıklığının artması, tablet ile geçirilen vaktin fazlalaşması üzere bilişsel gelişimini olumsuz istikamette etkileyecek yeni ve bir kadro farklı alışkanlıklar oluşturmuş olabilirler. Bu sebeple kimi çocuk online eğitim sürecine adapte olmakta zorlanabilir ve odaklanmakta zahmet yaşayabilir.”
Meskende ailece yapılacak olan aktiviteler ile vakit doldurulabilir, aileler, çocuklarıyla birlikte ekrandan uzak kalabilir. Bilhassa beyaz yakalı ve mesaisini konutta yapan genç anne-babalar, Meet yahut Zoom’dan çıkıp dizi-film platformlarına geçiş yapmak yerine ekrandan bir müddet uzak kalabilirler.
Sözcü
