COVID-19’un başlangıçta sadece akciğerleri etkileyen bir hastalık olduğu düşünülürken, vakitle birçok organı maksat aldığı tespit edildi. Bunlardan biri de beynimizdi…
Nöroloji Uzmanı Prof. Dr. Derya Uludüz
Hakikaten virüsün hastalarda baş ağrısından felce kadar birçok nörolojik tesirinin olduğu görülürken, son vakitlerde uzun periyotta yol açabileceği kalıcı hasarlar da tartışılıyor. Nöroloji Uzmanı Prof. Dr. Derya Uludüz ile Covid-19’un beyne kısa ve uzun devir tesirlerini konuştuk…
■ Coronavirüs beyne nasıl ulaşıyor?
Hudut temasları yoluyla direkt ulaşabiliyor. Çin’de ve Japonya’da bildirilen kimi hadiselerde beyin omurilik sıvısında bulundu. Olağan koşullarda bir virüsün beyni etkileyecek seviyeye gelmesi çok kolay değil. Beyinde kan beyin bariyeri dediğimiz hami bir bariyer bulunuyor. Bu bariyer virüslerin girişini engelliyor. Lakin araştırmalar gösterdi ki Covid-19 birtakım hastalarda beyne ulaşmayı başarıyor ve bu nedenle beyin omurilik sıvısında saptanabiliyor. Ayrıyeten virüse karşı savaşmak için çok çalışan bağışıklık sistemi yansısı de bedene ve beyne ziyan veriyor. Bağışıklık reaksiyonu Covid-19 hastalarında, kan pıhtılaşması faktörlerini yükseltebiliyor. Bu durum da beyne giden damarlarda tıkanmalarla artan inme (felç) olgularından sorumlu görünüyor.
■ Nörolojik belirtileri nelerdir?
Baş ağrısı: Bu en sık görülen nörolojik yakınmalardan biri ve hastaların yaklaşık yüzde 80’inde karşımıza çıkıyor.
İnme: Hastalığı daha şiddetli geçirenlerde virüs damarlarda pıhtılaşmayı etkileyerek inmeye neden olabiliyor.
Koku ve tat kaybı: Son çalışmalara nazaran hastaların yüzde 86’sında görülüyor. Virüsün koku sonu üzerinden beyne direkt ulaşarak ziyan verdiği düşünülüyor.
Epilepsi nöbetleri: Covid-19 direkt olarak epileptik nöbet yapmıyor fakat ensefalit tablosunda tetiklenebiliyor.
Ensefalit: Covid-19’u ağır geçirenlerde gözlenen beyin dokusu iltihabıdır. Ateş, baş ağrısı, şuurda etkilenme ve güçsüzlük üzere belirtilere yol açıyor.
Deliryum: Çoklukla ağır bakımda tedavi gören hastalarda görülen şuurda, anlamada ve algılamada etkilenmeyle kendini gösteren süreksiz bir durumdur. Lakin araştırmalara nazaran deliryum geçiren hastalarda ilerleyen yıllarda bunama yani demans daha sık görülüyor.
Uzun vadede hangi meselelere yol açıyor?
Baş karışıklığı, konsantrasyon zahmeti, baş ağrıları, çok yorgunluk, ruh hali değişiklikleri, uykusuzluk ve tat-koku kaybı üzere nörolojik yakınmalar birinci enfeksiyon geçtikten sonra bile hastaların yüzde 55’inde aylarca devam edebiliyor. Son araştırmalar bize virüsün beyinde yerleşip sessizce saklandığını ve bir müddet sonra tekrar ortaya çıkabildiğini gösteriyor. Bu durum kimi hastaların tam iyileşmek üzereyken neden tekrar kötüleştiğini yahut beyin sisi unutkanlık üzere yakınmaların devam ettiğini açıklıyor. Zira virüs beyinde öteki organlara göre daha yüksek oranda saklanıyor.
Beyin sıhhatimizi nasıl koruyabiliriz?
Her şeyden evvel maske, ara ve hijyen kurallarını gevşetmemek, dikkat etmek ve hasta olmaktan korunmak gerekiyor. Çünkü bu hastalığı kimin ne kadar şiddetli geçireceğini bilmiyoruz. Gerçek beslenmek çok değerli.
Mevsim zerzevat ve meyveleri beslenmeye eklenmeli. Gün içerisinde bir öğünde makarna tüketildiyse, başkasında zerzevat yemeği tüketilmeli. Sonraki gün salata, yağsız ızgara et üzere öğünlerle beslenme dengelenmeli. Beyne gereğince oksijen sağlanmalı. Bilhassa açık havada yürüyüş idmanları beynin oksijen gereksinimini karşılıyor, haftada 5 gün ortalama yarım saat açık havada yürüyüş yapılmalı. Kaliteli uyku da kural. Uyku aslında virüse karşı bağışıklığımızı koruyan en değerli ilacımız. Uyku hem hücrelerin yenilenmesi hem de beynin bilgileri işlemesi ve tüm hormonların düzenlenmesi için gerekli bir süreç. Karanlık, sessiz bir ortamda ve en geç 23:00’te yatakta olmaya itina gösterilmeli.
Sözcü