Asıl sorularımıza geçmeden evvel ‘trans yağ nedir?’, ‘ve neden artık bu bahis bu kadar tartışılıyor?’ sorularına karşılık vererek başlayalım.
*Trans yağ nedir?
Trans yağlar doğal yolla ortaya çıkan ve sonradan üretilen olarak ikiye ayrılır. Geviş getiren hayvanların sindirim sistemleri trans yağ üretir ve bu hayvanların sütlerinden elde edilen süt ve tereyağı üzere eserlerde trans yağ bulunur. Yüksek ısı uygulanarak üretilen ambalajlı eserlerde de bir ölçü trans yağ oraya çıkar.
*Neden bu kadar tartışılıyor?
Besin ve Tarım Bakanlığı ambalajlı eserlerin etiketlerinden ‘trans yağ yoktur’ ibaresinin kaldırılması üzerine çalışıyor.
Artık mevzuyla ilgili daha ayrıntı sorulara geçebiliriz.
1-Trans yağ düzenlemesi ne vakit yürürlüğe girecek ve neleri kapsayacak?
Besinlerde trans yağ kullanımını yüzde 2 ile sonlandırma kararı 31 Aralık 2020 itibariyle yürürlüğe girebilir.
Öte yandan Tarım ve Orman Bakanlığı trans yağı etiketlerden çıkarılmasını öngören bir yönetmelik taslağını görüşe açtı. Taslak kabul edilirse eserlerde yüzde 2’ye kadar olan ölçü etikete yazılmamış olacak. ‘Trans yağ yoktur’ ibaresi de etiketlerden çıkacak.
Öte yandan Tarım ve Orman Bakanlığı Gıda-Kontrol Genel Müdürü Harun Seçkin, HaberTürk televizyonunda Mehmet Akif Ersoy’un sunduğu programda, hazırlanan taslağın görüşe açıldığını ve gelen görüşler doğrultusunda ‘trans yağ’ ibaresinin etiketlerde kalabileceğini söyledi.
2- Bakanlık neden bu türlü bir düzenlemeye gidiyor?
Mevzuata nazaran paketlenmiş besin eserlerinde yüzde 2’nin üzerinde trans yağ bulunması yasak. Birtakım firmalar örneğin yüzde 1,8 trans yağ kullandıkları vakit paketin üzerine ‘trans yağ yoktur’ yazısı yazıyor. Kimileri ise trans yağ oranını olduğu üzere yazıyor. Tarım ve Besin Bakanlığı bu durumun haksız rekabete yol açtığı gerekçesiyle ‘trans yağ yoktur’ yazısının kaldırılmasını istiyor.
3-Yazı etiketlerden kalkarsa besinlerde trans yağ oranı artar mı?
Besin Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi İdare Heyeti Lideri İsa Tahta etiketin kaldırılmasından sonra denetim ve kontrollerin yapılmasının zorlaşacağını aktarıyor. Tahta trans yağ kullanımını yüzde 1’in altına düşüren firmaların maliyetlerini de ona nazaran artırdığını söylüyor. Tahta, “Eğer düzenleme yapılırsa bu sefer firma ben neden daha fazla maliyet ile yüzde 1’in altına düşüreyim diyecektir. Evet yasal bir düzenleme yapılması gerekiyor lakin ‘trans yağ yoktur’ logosunun muhakkak kalkmaması gerekiyor” sözlerini kullandı.
4-Firmalar neden trans yağı tercih ediyor?
Trans yağ yüksek ısıya maruz kalan besin gereçlerinde ortaya çıkan bir yağ tipi. Birden fazla paketli besin yüksek ısıda süreç gördüğü için ortaya çıkan trans yağı daha sonra almak için süreç uygulanması gerekiyor. Besin firmaları bu süreçler için ekstra masraf yapıyor.
5-Trans yağın sıhhate ziyanları nelerdir?
Sıhhate Evet Derneği Lideri Prof. Dr. Elif Dağlı’ya nazaran trans yağlar anne karnındaki bebekte hudut sistemi gelişim bozukluklarına, çocuklarda fazla tüketim astım ve alerjik hastalıklara, erişkinlerde tüketim kanserler, kalp- damar hastalıkları ve metabolik sendroma yol açabiliyor.
6-Hangi tıp besinler trans yağ içermektedir?
Prof. Dr. Elif Dağlı, “Endüstriyel olarak üretilen trans yağlar, margarin üzere sertleştirilmiş bitkisel yağlarda bulunuyor ve ekseriyetle atıştırmalık yiyeceklerde, fırınlanmış yiyeceklerde ve kızartılmış yiyeceklerde karşımıza çıkıyor. Bilhassa pastacı kremaları, milföy hamurları, poğaça ve baklava üzere eserlerde endüstriyel trans yağ kullanılıyor. Üreticiler çoklukla trans yağları öbür yağlardan daha uzun bir raf ömrüne sahip oldukları ve ucuz oldukları için kullanıyorlar. Lakin besinin tadı yahut maliyetini etkilemeyecek daha sağlıklı alternatifler kullanılabilir” diyor.
Tüketici Müracaat Merkezi Üyesi ve Besin Mühendisi Nurten Sırma’nın yaptığı açıklamalara nazaran bilinçsiz ölçüde ısı uygulandığında bu yağ, yağ asidine dönüşüyor. Sırma trans yağ diye konuşulan tabirin aslında bozulmuş yağ asidi olduğunu söylerken, “Bunu ne kadar çeşitli yerlerden alarak arttırırsak bedenin onu tolore edememe talihi büyüyor. Bir halde kansere dönüşüyor bu ya da kalp hastalığına yanlışsız evriliyor. Münasebetiyle burada kontrol erkininin bu denetimi çok önemli bir biçimde yapması lazım” diye konuştu.
7-Tüketici hakları açısından trans yağ etiketinin kaldırılması ne üzere sakıncalar oluşturur?
Tüketici Müracaat Merkezi Onursal Lideri Aydın Ağaoğlu Birleşmiş Milletler tarafından kabul edilen ve Türkiye tarafından da imzalanan Üniversal Tüketici Haklarının içinde 8 temel haktan birisinin de bilgilenme hakkı olduğunun altını çizdi.
Ağaoğlu, “Trans yağın yüzde 2’nin altına çekilmesinin yüksek teknoloji ile besin üretimi yapan işletmelerce mümkün olduğunu söylüyor uzmanlar. O halde besin üretenler teknolojilerini yenilesinler. Daha yüksek teknolojiye geçsinler ki besinde hijyen sağlansın. Ayrıyeten besin ambalajlarının üzerine kansere iyi gelir, baş ağrısını azaltır üzere ibareler yazılması ile ilgili yasak da olduğu üzere kalmalıdır” diyor.
8-Trans yağ yalnızca paketli besinlerde mı bulunur?
Hayır. Trans yağlar yüksek ısıya tabi tutulmuş besin eserlerinde ortaya çıkabilir. Tüketici Müracaat Merkezi Üyesi ve Besin Mühendisi Nurten Sırma’nın verdiği bilgilere nazaran Türkiye’de 700 bin besin işletmesi var bunun 200 bin adedi restoran. Sırma bu işletmelerde satılan besin eserlerindeki trans yağ oranlarının takip edilmesinin güç olduğunu söylüyor. Sırma, “Bir ambalajda ‘trans yağ yoktur’ ibaresini görseniz dahi realitede orada sıfırı yakalayamadığınızı bilmelisiniz Pastane poğaçalarının içinde epeyce falza margarin var ve 200 derece sıcaklıkta pişiyor evet çıtır çıtır oldu lakin yağ formu nasıl değişiyor. Meskenlerde tıpkı yağda üst üste patates kızarttığımız vakit tavada kalan sıvı yağ adeta tereyağ üzere donmaya başlıyor. Bunlar trans yağ oluşumuna örnek olarak verilebilir” diyor.
Sözcü